Lichamelijke schade

Door Mr. Pascal Mortier, advocaat lichamelijke schade, Hoogstraat 53, 9000 Gent

(tel.: 09 / 224 14 14 – fax : 09 / 225 55 65 – pascal.mortier@skynet.be)

8. Het vergoedingsprincipe – de indicatieve tabel

 

8.1 Hoofdprincipe: volledige schadeloosstelling

Het principe van de schadebegroting is geniaal in zijn eenvoud : het slachtoffer is gerechtigd op de volledige vergoeding van alle schade die voortvloeit uit het ongeval (zie ook het hoofdstuk “Mogelijke vergoedingen” om de voorwaarden te vernemen).

De vergoedbare schade omvat alle materiële (dus financiële) en morele (dus niet–financiële) nadelen die rechtstreeks of onrechtstreeks voortvloeien uit het schadegeval. Zij is het verschil tussen de toestand waarin u zich zou hebben bevonden zonder het ongeval en de werkelijke toestand sinds en door het schadegeval.

Schade is dus het verschil tussen 2 toestanden:
enerzijds de – hypothetische – toestand waarin het slachtoffer zich normalerwijze zou hebben bevonden indien het schadegeval (de fout, de onrechtmatige daad, het ongeval) niet zou zijn tussengekomen
en
anderzijds de – werkelijke – toestand waarin het zich sinds en ingevolge het schadegeval bevindt.

Maar de toepassing van dit hoofdprincipe op de lichamelijke schade past als een tang op een varken; juristen zijn dan ook op zoek gegaan naar een passende onderverdeling van de lichamelijke schade, om zo de regelmatig voorkomende gevallen op een algemene en rechtvaardige wijze te kunnen vergoeden.

Op financieel vlak mag het slachtoffer dus na de vergoeding voor de schade geen enkel nadeel meer overhouden. Het hoofdprobleem wordt gevormd door de bewijslevering: enkel de (lichamelijke of andere) schade die afdoende wordt bewezen wordt vergoed. Voor de lichamelijke schade gebeurt de bewijslevering in de eerste plaats door de medische expertise. Het inkomstenverlies wordt vooral bewezen aan de hand van de fiscale aanslagbiljetten. De medische kosten worden bewezen door hospitaalfacturen, apothekersbriefjes, kwijtschriften van het ziekenfonds, e.d. Zonder bewijs geen vergoeding.

8.2 De indicatieve tabel

8.21 Door de verenigingen van Belgische Magistraten werd een indicatieve tabel opgesteld. De indicatieve tabel geeft een overzicht weer van de gebruikelijke vergoedingen van de regelmatig voorkomende schadeposten. Omdat zij door de rechters zelf is opgesteld bevat zij in feite de gebruikelijke rechtspraak betreffende de schadevergoeding.

Zij is vooral bedoeld als richtlijn bij de begroting van de lichamelijke schade van slachtoffers van een verkeersongeval, maar ze wordt ook daarbuiten vrij algemeen gebruikt.

8.22 In de indicatieve tabel (I.T.) wordt benadrukt dat de opgegeven richtvergoedingen voor de rechter niet bindend zijn en dat zij niet kunnen worden toegepast wanneer de werkelijke omvang van de schade in concreto wordt aangetoond.

Vele van deze richtvergoedingen worden niettemin bijna steeds zonder enige betwisting toegepast door de advocaten en door de rechters, zoals de vergoeding voor de huishoudelijke en de morele schade tijdens de tijdelijke (arbeids)ongeschiktheid (T.A.O. of T.O.) en zoals de forfaitaire vergoeding per punt voor de schade tijdens de blijvende ongeschiktheid (B.O.).

MAAR: de richtvergoedingen voorzien in de I.T. gelden niet of slechts gedeeltelijk voor personen die ernstig gehandicapt zijn (zie verder 9.7Zwaar gehandicapten); ze worden bovendien slechts gedeeltelijk toegepast door de verzekeringsmaatschappijen.

8.23 Deze tabel werd in mei 2004, in oktober 2008, in oktober 2012, en in maart 2017 herzien. Begin 2021 werd een nieuwe indicatieve tabel kenbaar gemaakt door de vereniging van magistraten, onder de benaming “Indicatieve Tabel 2020”. De volledige tekst is nagenoeg identiek als deze van de I.T. 2016.

8.24 Deze nieuwe indicatieve tabel vindt onmiddellijk toepassing op alle vonnissen die voordien nog niet waren geveld.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

9. Wat is lichamelijke schade?

 

9.1 Algemene definitie

9.11 Synoniemen voor “lichamelijke schade”: letselschade, schade aan de mens, persoonsschade,…

Het gaat hier om (de vergoeding voor) lichamelijke letsels in de ruimste zin, inbegrepen de nadelen op het morele vlak en de psychische letsels. Het gaat dus om de nadelen die rechtstreeks of onrechtstreeks voortvloeien uit de (fysieke en/of psychische) letsels die een persoon heeft opgelopen.

9.12 Het hoofdonderscheid in lichamelijke schade: materiële (* E-O) en morele (*E-O) schade. Beide worden verder onderverdeeld (zie hieronder nr. 9.2 ).

9.13 Een ander belangrijk onderscheid is dit tussen invaliditeit en arbeidsongeschiktheid.
Vooreerst zal de geneesheer-expert nagaan in welke mate de fysieke integriteit, dus het lichamelijk (inbegrepen het cerebraal / psychisch) vermogen, van het slachtoffer is aangetast; dus de vraag: welke aantasting, dus handicaps en andere beperkingen, kan op medisch gebied worden aangenomen?; dit betreft de (tijdelijke of blijvende) invaliditeit.
Daarna wordt, grotendeels op basis van de bepaling van de invaliditeit en ook van de beperkingen om te arbeiden, nagegaan in welke mate het slachtoffer nog kan werken (vooral op professioneel maar ook op huishoudelijk vlak, en desgevallend betreffende postlucratieve of extraprofessionele activiteiten); dit betreft de arbeidsongeschiktheid.

Men maakt het onderscheid tussen enerzijds Tijdelijke Ongeschiktheid (T.O.) / Tijdelijke arbeidsongeschiktheid (T.A.O.) *P-Z tegenover Blijvende arbeidsongeschiktheid (B.O.) / Blijvende arbeidsongeschiktheid (B.A.O. = B.W.O.) *A-D . Dit onderscheid wordt bepaald door de consolidatiedatum.

Het percentage (dus de graad) van arbeidsongeschiktheid wordt niet alleen bepaald door weerslag van de invaliditeit op het arbeidsvermogen in het algemeen; deze graad wordt tevens bepaald door de concrete gegevens van het slachtoffer: de linkerduim niet meer kunnen gebruiken leidt tot een hogere arbeidsongeschiktheid voor een arbeider dan voor een advocaat; wie reeds 40 jaar werkzaam is als ongeschoolde arbeider zal wellicht niet meer kunnen worden omgeschoold tot een bediende; e.d.

In het Belgische vergoedingsrecht wordt geen onderscheid gemaakt naargelang de aard van de letsels. De begroting van de letselschade gebeurt in principe dus op dezelfde wijze voor een whiplash-patiënt als voor een persoon die een vingerkootje heeft verloren of die een psychisch trauma (met depressie) heeft opgelopen. Alle bewezen fysieke en psychische (geestelijke) schade als gevolg van het verkeersongeval moet worden vergoed. De juristen hebben de schadelijke gevolgen enkel maar in soorten ingedeeld om ze gemakkelijker te kunnen bespreken.

Zo ook is in principe de rechtsgrond zonder belang: van zodra het recht op schadevergoeding vaststaat moet deze integraal worden betaald aan het slachtoffer, ongeacht of de schade gebaseerd is op de burgerlijke aansprakelijkheid,of op de wetgeving betreffende de zwakke weggebruikers (art. 29bis WAM), of op de verplichtingen van het Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds, of op een medische fout, of op een verkeersinbreuk (samen met art. 1382 Burgerlijk Wetboek). Maar soms is het slachtoffer enkel gerechtigd op een vergoeding die forfaitair (dus niet volgens de werkelijkheid) wordt bepaald, zoals bij toepassing van het arbeidsongevallenrecht of van een sommenverzekering.

9.2 Materiële schade

De materiële schade betreft in essentie de nadelen met een rechtstreekse of onrechtstreekse financiële weerslag; dus de vraag: in welke mate zou mijn patrimoniale toestand, mijn financieel vermogen, beter zijn geweest indien het ongeval niet was gebeurd.

Deze schade omvat de professionele schade (9.21), de huishoudelijke schade (9.22), en de stoffelijke schade (kosten en uitgaven, nr. 9.23).

 

9.21De professionele schade of economische ongeschiktheid

De professionele schade of “beroepsschade” wordt in de indicatieve tabellen van 2012, van 2016 en 2020 “economische ongeschiktheid” genoemd.

De professionele schade of “economische ongeschiktheid” bestaat in drie vormen : 1°inkomstenverlies, 2° de vermindering van de economische waarde op de concurrentiële arbeidsmarkt (dus in het bijzonder de aantasting van het verdienvermogen), en 3° het moeten leveren van meerinspanningen .

1° a Het rechtstreekse inkomstenverlies.

Vooreerst bestaat de materiële lichamelijke schade uit het beroepsinkomensverlies. Dit is het wegvallen of de vermindering van beroepsinkomsten doordat men – al dan niet tijdelijk – niet meer (of niet meer voltijds) kan werken als gevolg van de arbeidsongeschiktheid.

Het verlies aan beroepsinkomsten en aanverwante voordelen, door het ongeval, moet zo precies mogelijk worden berekend; daarbij vertrekt men van de vraag welk beroepsinkomen zou zijn behaald indien het ongeval niet zou zijn gebeurd. Een moeilijkheid bij deze berekening: er dient rekening te worden gehouden met de personenbelasting en met de sociale-zekerheidsbijdragen (meestal 13,07 % voor een werknemer).

De indicatieve tabel van 2016 en deze van 2020 geven de volgende definitie:

“De economische ongeschiktheid kan worden omschreven als het geheel van de gevolgen van de aantasting van de fysieke en psychische integriteit op de handelingen en de gedragingen in het professioneel en lucratief leven van het slachtoffer, alsook de aantasting van de concurrentiekracht van het slachtoffer op de arbeidsmarkt.“

Waarom “handelingen” én “gedragingen”; en waarom “professioneel” én “lucratief” – is de professionele activiteit dan niet lucratief ?
Bedoeld wordt wellicht: “De economische of arbeidsongeschiktheid is de materiële (of financiële) weerslag van de aantasting van de fysieke en de psychische integriteit op het beroepsleven; zij omvat de derving aan beroepsinkomsten, de vermindering van de concurrentiële waarde op de arbeidsmarkt en het moeten opbrengen van verhoogde inspanning bij het verrichten van economische activiteiten”. Onduidelijk blijft: vallen onder “lucratief leven” ook de postlucratieve en de extraprofessionele schade?

De indicatieve tabel 2016, gepubliceerd in maart 2017, stelt verder:

“2.5 De economische ongeschiktheid

2.5.1 Verlies van inkomen

Het verlies aan inkomen moet steeds in concreto worden bewezen.

De schadevergoeding strekt ertoe hetzelfde netto-inkomen te verkrijgen als hetgeen het slachtoffer zou hebben verworven zonder het schadeverwekkend feit.

Het netto-inkomen moet in aanmerking worden genomen tenzij aangetoond wordt dat op de toe te kennen vergoeding gelijkwaardige fiscale en sociale lasten rusten als deze die het inkomen bezwaren. Als het netto-inkomen als basis gebruikt wordt, kunnen reserves worden toegekend voor de fiscale en sociale lasten.”

De indicatieve tabel 2020 geeft een zeer gelijklopende beschrijving van deze schadepost, maar is onjuister: “De schadevergoeding strekt ertoe hetzelfde netto-inkomen te verkrijgen als vóór het ontstaan van de schade”. De werkelijke maatstaf is: wat is het werkelijke verlies, welk inkomen en welke voordelen in de ruimste zin zou het slachtoffer hebben ontvangen indien het ongeval niet zou zijn gebeurd ? “… als vóór het ontstaan van de schade” houdt geen rekening met de mogelijkheid dat het slachtoffer kort voor het ontstaan van de schade tijdelijk werkloos was, of dat hij ten tijde van het ongeval op het punt stond een hoger inkomen te verdienen, of dergelijke.

De werkelijke inkomensschade van het slachtoffer bestaat niet uit het verlies aan bruto-inkomen, waarvan immers een groot deel toekomt aan de overheid; dus wordt uitgegaan van het nettoloon. Maar de schadevergoeding voor het beroepsinkomstenverlies wordt op fiscaal gebied beschouwd als een vervangingsinkomen, en is alzo eveneens belastbaar. Evenwel is het bedrag van deze belastingen afhankelijk van de gezinssamenstelling en andere factoren, en kan het dus niet in het vonnis (of de dading) worden vermeld. Dus moet aan het slachtoffer voorbehoud (of reserve) worden toegekend om dit bedrag terug te kunnen bekomen van de vergoedingsplichtige van zodra hij vanwege de fiscus dit bedrag verneemt. Zonder een dergelijk voorbehoud zou het slachtoffer uiteindelijk maar de schadevergoeding gebaseerd op het netto-inkomen verminderd met de belastingen op deze schadevergoeding ontvangen.

Bovenstaande tekst van de I.T. betreffende “gelijkwaardige fiscale en sociale lasten“vraagt eveneens wat uitleg. Bedoeld wordt: voormeld voorbehoud moet niet worden voorzien en het brutoloon mag als berekeningsbasis worden aangenomen indien wordt bewezen dat de sociale en fiscale lasten enerzijds op het loon en anderzijds op de vergoeding van het loonverlies gelijk(waardig) zijn. Doch nu vervanginginkomsten, nl. de vergoeding voor beroepsinkomsten, onder een gunstiger belastingsregime vallen en nu daarop geen sociale lasten verschuldigd zijn is kwestieuze mogelijke gelijkwaardigheid louter theoretisch.

De beroepsinkomsten van werknemers en zelfstandigen worden in principe op dezelfde wijze fiscaal belast.
Maar pensioenen, werkloosheidsuitkeringen, mutualiteitsuitkeringen, bepaalde verzekeringsuitkeringen, brugpensioenen, schadevergoeding voor beroepsinkomstenverlies en andere vervangingsinkomsten geven recht op een belastingvermindering. De berekening van deze belastingvermindering is evenwel ingewikkeld : zij wordt bepaald door het totale inkomen van de belastingsplichtige (na aftrek van de beroepskosten) ; zij wordt kleiner vanaf een bepaald totaal inkomen en bovendien wordt een onderscheid gemaakt naargelang het inkomen al dan niet uitsluitend bestaat uit een vervangingsinkomen ; tenslotte werd er een maximum vastgelegd voor de belastingvermindering.

De vergoeding voor de inkomensderving wordt doorgaans zo precies mogelijk, cijfermatig berekend (zie ook verder onder nr 10, a2).

De vergoeding wordt in principe berekend als volgt:

a. eerst gaat men na welk beroepsinkomen het slachtoffer ten tijde van het ongeval verdiende; dit gebeurt vooral aan de hand van de fiscale aanslagbiljetten;

b. daarna bepaalt men welk beroepsinkomen het slachtoffer, normaal geien, zou hebben verdiend vanaf de dag van het ongeval tot de dag van zijn pensionering; hierbij maakt men een onderscheid tussen 1° de periode van tijdelijke ongeschiktheid (T.O.), zijnde deze lopend vanaf de datum van het ongeval tot de consolidatiedatuim, 2° de periode vanaf de consolidatiedatum tot de scharnierdatum (zijnde de vermoedelijke datum van het vonnis), en 3 ° de toekomstige periode, lopend vanaf de scharnierdatum;

c. het normale inkomen wordt vermenigvuldigd met het percentage (of graad) van economische ongeschiktheid vastgelegd in de medische besluiten en met het aantal dagen; zo bekomt men uiteindelijk de te vergoeden som aan beroepsinkomensverlies;

d. bij toepassing van een kapitalisatierente, meestal van 1 %, zal de vergoeding voor de toekomstige professionele schade worden herleid.

Voor de juiste begroting “in concreto” van het inkomensverlies is het noodzakelijk dat de nodige bewijzen worden voorgelegd, zoals: de relevante loonbrieven, fiscale aanslagbiljetten, en het bewijs van de ontvangen mutualiteitsuitkeringen (die moeten worden afgetrokken van de schadevergoeding).
Vanzelfsprekend moet ook het verlies aan pensioen en andere sociale voordelen volledig worden vergoed.

 

1° b Inkomensverlies buiten de eigenlijke beroepsuitoefening – extraprofessionele schade.

Wie door het ongeval geen economische activiteit meer kan verrichten die geld opleverde of bespaarde heeft voor dit verlies recht op schadevergoeding. Dit is buiten de beroepsuitoefening het geval voor het slachtoffer dat geen sport- of hobby-activiteiten meer kan uitoefenen die geld opbrachten. Het voetballen, het telen van groenten, het houden van een paar varkens, het schilderen, … zijn niet meer mogelijk ingevolge het ongeval, en zo bestaat inkomstenverlies (bvb. de voetbalpremies) of een verhoging van de uitgaven (bvb. om groenten aan te kopen). Hier spreekt men van extra-professionele schade (zijnde materiële schade bovenop het beroepsinkomensverlies).

Het kan ook aannemelijk zijn dat het slachtoffer normalerwijze, zonder het ongeval, na zijn pensioen nog op enige wijze geld zou verdiend hebben (of uitgaven zou hebben bespaard). Een gepensioneerde professor gaf regelmatig spreekbeurten waarvoor hij een vergoeding ontving, een gepensioneerde boer hield nog wat koeien en varkens voor zijn gezin, … en dergelijke activiteiten zijn onmogelijk of minder mogelijk geworden door het ongeval. Hier spreekt men van postlucratieve (of postprofessionele) schade, dit is de materiële schade vanaf de pensioenleeftijd (dit is na de lucratieve, dus professionele, periode).

De indicatieve tabel van 2016 alsook deze van 2020: ” 3.4.3.5 Postprofessionele schade

Postprofessionele schade is de materiële schade voortvloeiend uit de onmogelijkheid om, vanaf het pensioen, nog lucratieve activiteiten uit te oefenen, andere dan deze tijdens de professionele loopbaan.

Tevens kan er rekening worden gehouden met de gebeurlijke bewezen weerslag van de gevolgen van het schadeverwekkend feit op de rechten op een rustpensioen van het slachtoffer.”

Toch wel eigenaardig: “… om, vanaf het pensioen, andere (lucratieve activiteiten) dan deze tijdens de professionele loopbaan” uit te oefenen. Vaak gaat het integendeel wel degelijk om dezelfde activiteiten als deze die men tijdens zijn professionele loopbaan uitoefende.

Er bestaat soms ook pensioenschade. Immers, doordat het slachtoffer sinds het ongeval geen (of minder) beroepsinkomen verwerft en dus geen of minder sociale-zekerheidsbijdragen betaalt, zal het vanaf zijn pensionering een lager rustpensioen ontvangen.

2° De vermindering van de economische waarde als gevolg van de (blijvende) arbeidsongeschiktheid.

Deze vermindering betreft voor een werknemer de aantasting van zijn concurrentiële waarde op de arbeidsmarkt. Dit is het verhoogde risico om in de loop van zijn verder leven als gevolg van het ongeval minder te verdienen doordat hij sneller en langer werkloos zal zijn en/of doordat hij verplicht zal zijn een beroep te aanvaarden met een lager loon (nl. wegens lager uurloon of wegens niet meer voltijds kunnen werken).

Voor een zelfstandige is soortgelijk verlies uiteraard veel moeilijker in te schatten, zeker wanneer hij met personeel werkt.

Het verlies aan economische waarde betreft grotendeels een toekomstig en niet exact te bepalen financieel verlies wegens het niet meer of minder geschikt zijn om een beroep uit te oefenen.

Het valt wellicht samen met het begrip “verlies aan verdienvermogen” in de wetgeving betreffende de Ziekte- en Invaliditeitsverzekering.

 

3° De noodzaak meerinspanningen te leveren.

Soms moet het slachtoffer tijdelijk of blijvend een verhoogde inspanning opbrengen bij de uitoefening van economische activiteiten, zijnde in het bijzonder bij de huishoudelijke en/of professionele activiteiten; deze vorm van materiële schade betreft de verhoogde inspanningen die thans bij de uitvoering van deze economische activiteiten nodig zijn, ten aanzien van de toestand die zou hebben bestaan zonder het ongeval.

Het slachtoffer kan zijn professionele en/of huishoudelijke activiteiten enkel nog verrichten mits een bepaalde meerinspanning op te brengen, hoewel hij daarvoor uiteraard geen bijkomend loon ontvangt. Dan bestaat naast de morele ook materiële schade, die volledig moet worden vergoed. Deze schadepost bestaat bvb. bij het lijden van rug- of hoofdpijn.

De I.T. 2020:

“2.5.2 Verhoogde inspanningen

Indien verhoogde inspanningen worden geleverd en deze niet in concreto begrootbaar zijn, kunnen zij worden vergoed door een bedrag van 25 € per gepresteerde dag aan 100 % ongeschiktheid vanaf de dag van de herneming van de professionele activiteit.”

Wat betekent de voorwaarde “indien verhoogde inspanningen  (…) niet in concreto begrootbaar zijn” ? Wanneer zijn ze dat wel ? Wordt bedoeld dat de professionele meerinspanningen in principe op dezelfde wijze moeten worden vergoed als het beroepsinkomstenverlies ? In die zin bestaat alvast bepaalde cassatierechtspraak.

Bemerking: voor de verhoogde of meerinspanning is de dagvergoeding vanaf maart 2017 vastgelegd op 25 € (i.p.v. voorheen 20 €).

 

9.22 De huishoudelijke schade

a. De huishoudelijke schade

De uitvoering van huishoudelijke taken heeft een economische waarde, zodat het niet meer (of minder goed) kunnen uitvoeren van het huishoudelijke werk vergoedbare materiële schade uitmaakt. Doordat een gezinslid huishoudelijke taken uitvoert worden uitgaven bespaard.

De vergoedbare huishoudelijke schade bestaat in verhouding tot het niet meer of minder goed kunnen verrichten van zijn vroegere, gebruikelijke huishoudelijke activiteiten (als gevolg van het ongeval) . Zoals bij de professionele schade is vergoeding voor de huishoudschade verschuldigd 1° voor het verlies aan economische waarde (als huisvrouw / huisman), dus voor de volledige of gedeeltelijke onmogelijkheid om bepaalde huishoudelijke activiteiten te verrichten, alsook 2° voor het moeten leveren van meerinspanningen bij dergelijke activiteiten.

Voor de huishoudelijke schade worden de volgende richtvergoedingen voorgesteld in de Indicatieve Tabel 2016:

* zonder kinderlast: 20 € per dag (zoals bij de Indicatieve Tabel 2012);
* per bijkomend kind dat gerechtigd is op kinderbijslag: + 7 € per dag (bij de I.T. 2012 + 7 € per kind).

Deze vergoeding geldt per huishouden. Per kind wordt het basisbedrag van 20 € verhoogd met 7 € (voordien met 5 €). De vergoeding per huishouden wordt aangepast in overeenstemming met de (bewezen) concrete bijdrage die elke partner in het huishouden levert; bij gebrek aan concrete gegevens (zoals bijna steeds) wordt de bijdrage uitgesplitst in 65 % door de vrouw en 35 % door de man.

Volgens de I.T. 2016:

“De tijdelijke huishoudelijke ongeschiktheid kan worden vergoed door een forfaitair bedrag van 20 €/dag tijdelijke ongeschiktheid aan 100 % en vervolgens pro rata, zowel voor een alleenstaande als voor een gezin zonder kinderlast. Dit bedrag wordt verhoogd met 7 €/kind ten laste.

Deze vergoedingen worden aangepast in functie van de bijdrage die elke partner in het huishouden levert. Bij gebrek aan concrete gegevens wordt de bijdrage geplitst ten belope van 65 % voor de vrouw en 35 % voor de man“.

Bij voorbeeld: het gezin bestaat uit vader + moeder + 2 nog inwonende kinderen; de volledige waarde van de huishoudelijke bezigheden van man en vrouw samen wordt, volgens de indicatieve tabel, bepaald op (20 + 7 + 7 =) 34 € per dag; het aandeel van de man wordt forfaitair geraamd op 35%, dus op (34 x 35 % =) 11,9 € per dag; als de man aangereden wordt zal hij dus een vergoeding voor huishoudelijke schade ontvangen van 11,90 € per dag van 100 % TAO, van (11,90 € x 75 % =) 8,925 € per dag van 75 % TAO, enzoverder.

Voor een alleenstaande wordt de huishoudelijke schade berekend op basis van 20 € meer 7 € per kind.

DUS:

AANTAL KINDEREN	VROUW (samenwonend)	MAN (samenwonend)	ALLEEN- STAANDE
0	13 €/dag	7 €/dag	20 €/dag
1	17,55 €/dag	9,45 €/dag	27 €/dag
2	22,10 €/dag	11,90 €/dag	34 €/dag
3	26,65 €/dag	14,35 €/dag	41 €/dag
4	31,20 €/dag	16,80 €/dag	48 €/dag

Evenwel kunnen de kosten voor hulp in het huishouden uiteraard niet bovenop de zopas besproken forfaitaire vergoeding voor de huishoudelijke schade worden aangerekend; dit zou een dubbeltelling, een tweevoudige vergoeding van dezelfde schade, uitmaken. In de praktijk worden de reële kosten dan ook in vele gevallen achterwege gelaten (tenzij ze hoger zouden bedragen dan de forfaitaire vergoeding).

b. De hulp van derden

Het slachtoffer kan ook nood hebben aan hulp van derden. Deze schade bestaat vooral bij zeer ernstig gehandicapten.

Vaak zal een slachtoffer hulp van huishoudelijke aard nodig hebben (schoonmaken, afwassen, strijken,…); maar dit valt onder de huishoudelijke schade (of evt. onder de kosten en uitgaven) en niet onder de eigenlijke hulp van derden.

Met de hulp van derden wordt het volgende bedoeld: bij een vermindering van de zelfredzaamheid heeft het slachtoffer hulp nodig bij activiteiten van het dagelijkse leven (A.D.L.); het gaat vooral om hulp bij de zich-activiteiten, zoals bij: zich voeden, zich wassen, zich ontlasten, zich aankleden, zich verplaatsen, e.d. Deze hulp van derden vormt een volledig andere, bijkomende schadepost dan de eigenlijke huishoudelijke schade.

Om het eenvoudig uit te leggen kan men de volgende vraag voor ogen houden: welke hulp heeft een jongen van 8 jaar, die nog nooit in het huishouden geholpen heeft, sinds het ongeval nodig (en voordien niet)? Hij kan niet meer zelf zijn schoenen aantrekken, fietsen, drinken,…, en dit alles is geen huishoudelijke ongeschiktheid, maar wel nood aan A.D.L.-hulp.

De indicatieve tabel 2016:

” Op dezelfde wijze kan, in voorkomend geval, rekening worden gehouden met de hulp van derden voor de bepaling van de graad van de persoonlijke ongeschiktheid, de huishoudelijke en/of economische ongeschiktheid van het slachtoffer.

De noodzaak om een beroep te doen op de hulp van een derde, diens kwalificatie en de aard en de omvang van zijn prestaties, moeten steeds in concreto worden omgeschreven. De vergoeding van het uurloon zal op basis van deze criteria worden vastgesteld. De omstandigheid dat deze hulp wordt verleend door een naaste van het slachtoffer, vormt op zich geen beletsel om deze te vergoeden. Bij gebrek aan bewijsstukken kan de hulp van een niet-gekwalificeerde hulpverlener worden vergoed mits een forfaitair bedrag van 10 € per gepresteerd uur.”

De Indicatieve Tabel 2012 voorzag eveneens dat de vergoeding voor ongeschoolde (of niet-gekwalificeerde) hulp van derden wordt berekend tegen 10 euro per uur.

Het meten van het aantal uren noodzakelijke hulp dient derhalve zo nauwkeurig mogelijk te gebeuren, wat bij een medische expertise vaak wordt vergeten. Deze hulp van derden geeft immers vaak aanleiding tot een zeer hoge schadesom, vooral omdat het om levenslange schade gaat. Als bvb. de vergoeding daarvoor wordt vastgelegd op 2 uren aan 10 euro per dag, dan betekent dit een levenslange vergoeding van 7.300 euro per jaar (of na 40 jaar 292.000 €!). Maar mogelijks gaat het zelfs om veel zwaardere schade, zodat bvb. de vergoeding overeenstemt met het loon van 3 verpleegsters.

Een vrij vaak gebruikt meetinstrument zijn de Barthel-meting en de Elida-schaal (zie ook ADL-hulp). Maar dit geeft in feite een onvolledig en vertekend beeld van de werkelijke A.D.L.-hulp, zodat een gedetailleerde beschrijving van de A.D.L.-hulp door de expert-arts nodig blijft.

De begroting van de hulp van derden is niet zo eenvoudig. Het past vooreerst deze nood concreter te beschrijven, aan de hand van een voorbeeld. De ernstig gehandicapte A diende om 3 uur ’s nachts naar het toilet te gaan, hij is opgestaan om 7.30 uur, hij werd gewassen en aangekleed tot 7.45 uur, hij heeft ontbeten tot 8.15 uur, en hij werd daarna naar een instelling gebracht; na zijn terugkeer thuis heeft hij een avondmaal genoten vanaf 19 tot 19.20 uur, heeft hij op nog vier onderscheiden tijdstippen iets gedronken of gegeten, heeft hij zich ontlast van 22u45 tot 22u55 en is hij om 23 uur gaan slapen. Bij elk van deze activiteiten heeft hij hulp van een derde, bvb. van zijn moeder, nodig gehad; dit stemt in totaal overeen met 1,5 uur hulp (alle minuten hulp samengeteld). Maar in werkelijkheid is de moeder voor een groot deel van de dag en voor heel wat meer dan 1,5 uur belast; zij kan bvb. niet zo maar weggaan.

De werkelijke nood aan hulp is nog zwaarder
– wanneer de gehandicapte geen beroep meer kan doen op een familielid (en dus loon moet betalen),
– wanneer hij overdag niet naar de instelling kan gaan (wat o.a. tijdens de vakantiedagen reeds zo is), en/of
– wanneer hij door medicatie of ouderdom minder energie begint over te houden.
Niettemin wordt thans in de rechtspraak vaak slechts een vergoeding van 10€/uur van daadwerkelijke hulp toegekend; dit betekent in ons voorbeeld slechts 10 x 1,5 uur = 15 € per dag…

9.23De stoffelijke schade

Ook alle andere geleden schade moet integraal worden vergoed, zoals kosten en uitgaven die het gevolg zijn van het ongeval (zijnde meestal een verkeersongeval). Onder “stoffelijke schade” vallen o.a.: de medische kosten, de voertuigschade, de kledijschade, de verplaatsingskosten, e.d. Omdat de administratie- en aanverwante kosten en de kledijschade uit hun aard doorgaans niet precies kunnen worden bewezen is het gebruikelijk deze schadeposten forfaitair te begroten; deze forfaitaire vergoedingen zijn in de indicatieve tabel vastgelegd.

De I.T. 2012:

– “Administratiekosten

Een forfaitaire tegemoetkoming van 100 euro kan toegekend worden uit hoofde van administratie-, correspondentie- en telefoonkosten”.

– “Verplaatsingkosten

Het is aan het slachtoffer om een precies overzicht te verschaffen van zijn verplaatsingen.

Indien de verplaatsingskosten forfaitair worden berekend, wordt een vergoeding van 0,33 euro per kilometer aanvaard, ongeacht het type van voertuig”.

– “Kledijschade

Wanneer een dergelijke schade wordt aangetoond maar de omvang niet exact kan worden bewezen, kan ex aequo et bono een vergoeding van 375 euro worden toegekend voor de gehele kledij, de vetusteit inbegrepen”.

De nieuwe I.T. 2016 raamt eveneens de administratie- en aanverwante kosten op 100 euro, de verplaatsingskosten op 0,33 euro per km en de kledijschade op 375 €..

 

Zie ook: Verzamel bewijzen, nr 1.2 (in het hoofdstuk “Tips na een ongeval”) verder onder nr. 12. Zijn de kosten na de consolidatiedatum vergoedbaar ? zie uiteraard ook het uitgebreide hoofdstuk “Voertuigschade“.

 

9.24 De studieschade

De Indicatieve Tabel 2016 voorziet gedetailleerd welke vergoedingen worden toegekend voor de (materiële en morele) studieschade:

“2.6 Schade ontstaan tijdens de studies

2.6.1 Verhoogde inspanningen

Indien de rechter oordeelt dat er aanleiding bestaat om een vergoeding voor verhoogde inspanningen toe te kennen, dan worden de volgende vergoedingen geadviseerd :

– lager onderwijs : 5 €/dag
– middelbaar onderwijs : 10 €/dag
– hoger onderwijs : 15 €/dag.

Deze vergoedingen worden toegekend per gepresteerde dag in functie van de effectieve ongeschiktheden.

2.6.2 Verlies van een studiejaar

Deze schade kan bestaan uit een materiële schade, een morele schade en een financieel verlies naar de toekomst toe.

2.6.2.1 Kosten

Eerst en vooral is er de schade bestaande uit de kosten van het verloren studiejaar.

Wanneer de schade niet concreet kan worden aangetoond, kunnen de volgende forfaitaire bedragen worden geadviseerd :

– lager onderwijs : 400 €
– middelbaar onderwijs (alle types) : 1.000 €
– hoger onderwijs : 2.500 € + huuruitgaven kot

2.6.2.2 Morele schade

Het verlies van een studiejaar kan tevens gepaard gaan met een specifieke morele schade wegens het verlies van bijzondere studieactiviteiten en de frustratie van de leerling/student wegens aantasting van zijn studietraject.

Voor alle onderwijstypes : 3.750 €.

2.6.2.3 Achterstand loopbaan

Het verlies van een studiejaar kan schade teweegbrengen ten aanzien van de toekomstige beroepsactiviteit of loopbaan. Indien de achterstand in de loopbaan wordt bewezen, kan de actuele nettowaarde van het eerste jaar beroepsinkomen als basis dienen voor de berekening van de schade”.

.

9.3 Morele* schade (morele – geestelijke – psychische schade)

9.31 Definitie

De morele schade (in de volksmond soms nog “pijnen en smarten” genoemd) is alle andere nadelige gevolgen dan de materiële schade. Het gaat dus om nadelen die daadwerkelijk worden ervaren door het slachtoffer maar die geen betrekking hebben op zijn financiële toestand (zijnde op zijn vermogen, zijn patrimonium).

Sinds de indicatieve tabel van oktober 2012 werd als synoniem voor “morele schade” de term “persoonlijke ongeschiktheid” ingevoerd, hoewel we het nut van de invoering van deze eigenaardige term niet begrijpen.

De I.T. 2016 (zijnde in feite deze van maart 2017) wijdt heel wat aandacht aan dit begrip:

“Principes

De Indicatieve Tabel onderscheidt in hoofde van het slachtoffer drie levenssferen : het persoonlijke (extrapatrimoniale) leven, de huishoudelijke activiteiten en het professionele leven. De aantasting van deze levenssferen wordt vertaald in een persoonlijke, huishoudelijke en/of economische ongeschiktheid.

De persoonlijke ongeschiktheid heeft betrekking op de niet-economische waardeerbare gevolgen van de aantasting van de fysieke en psychische integriteit van het slachtoffer in het dagelijks leven, voor zover niet begrepen in de huishoudelijke activiteiten.

Aldus omvat zij, onder meer :

– de beperkingen of de aantasting van de gedragingen en/of ervaringen en/of handelingen in het dagelijks leven te wijten aan het letsel ;
– de pijnen die gebruikelijk gepaard gaan met dit letsel ;
– de beperkingen en courante ongemakken veroorzaakt door het letsel ;
– de frustraties en angsten waartoe dit alles leidt ;
– de invloed op de persoonlijke activiteiten zoals vrijetijdsbesteding, sportbeoefening en hobby’s en op de sociale, vriendschappelijke en familiale relaties.

De deskundige bepaalt een percentage van de persoonlijke ongeschiktheid dat betrekking heeft op de schade die gelijkaardig is voor alle personen aangetast door de in aanmerking genomen letsels.

De deskundige kan dit percentage aanpassen in functie van de specifieke situatie van het slachtoffer. In zulk geval geeft hij toelichting bij zijn standpunt.

Indien de deskundige vaststelt dat bepaalde gevolgen van de letsels, omwille van hun specifiek belang, niet kunnen worden ondergebracht in de persoonlijke ongeschiktheid (tijdelijk of blijvend), maakt hij hiervan melding onder de rubriek “bijzondere schade” (pijnen, esthetische schade, seksuele schade of genoegenschade).”

9.32 De gewone morele schade

Deze omvat de psychische trauma ‘s, lichamelijke pijnen, ongemakken, en andere nadelen die algemeen gepaard gaan met een ongeval.

Opmerkingen:

• • inzover het gaat om buitengewone blijvende morele schade: zie nr 9.33
  • in de mate dat deze morele nadelen ook een financiële weerslag hebben gaat het tevens om materiële schade (zie verder nr. 9.6).

De algemeen gebruikelijke morele schadevergoeding tijdens de T.A.O. (zoals voorzien in de indicatieve tabel en zoals overigens zo goed als nooit wordt betwist) beloopt sinds de Indicatieve Tabel van 9 maart 2017 28 € (i.p.v. voorheen 25 €) per dag, in verhouding tot de graden van T.A.O.

Deze basisvergoeding wordt meestal verhoogd met 6 € per dag van hospitalisatie, die immers uiteraard heel wat bijkomende ongemakken en hinder met zich brengt.

De I.T. 2016 (van maart 2017):

“Morele schade

De tijdelijke persoonlijke ongeschiktheid kan worden vergoed door een bedrag van 34 € per gewone dag hospitalisatie of per dag revalidatie in een gespecialiseerd centrum en door 28 € per dag tijdelijke ongeschiktheid aan 100 % en vervolgens pro rata”.

Soms wordt voor de T.A.O. dus “pretium doloris” bovenop de gewone morele schade aangenomen: zie hieronder nr. 9.33, a.

9.33 Bijzondere morele schade

Het is logisch en billijk dat een bijkomende vergoeding wordt toegekend wanneer het slachtoffer bovenop de blijvende gewone morele schade een bijzondere morele schade ondervindt, die andere slachtoffers niet lijden. Deze bijzondere vormen van morele schade worden meestal ex aequo et bono geschat (zie over deze begrotingswijze verder nr. 9.51, 3°).

Hier volgen de belangrijkste soorten van bijzondere morele schade (dewelke dus supplementair wordt vergoed).

a. Pretium doloris.

Soms wordt voor de T.A.O. een bijkomende vergoeding voor “pretium doloris” aangenomen (letterlijk vertaald “de prijs voor de pijn“). Dit is de bijzondere morele schade wegens uitzonderlijke fysieke pijnen (bvb. bij ernstige brandwonden). De ernst van deze pijnen wordt meestal uitgedrukt door middel van de zevendelige schaal (zoals voor de esthetische schade – zie wat verder); daarbij betekent 1/7 (1 op 7) een minieme graad van bijzondere pijn en 7/7 onhoudbare pijnen. In de indicatieve tabel van 2016 is een bijkomende vergoeding voor “quantum doloris” (“de hoeveelheid van pijn“) voorzien, als volgt.

De I.T. oktober 2016:

“Indien de pijnen afzonderlijk worden vergoed, kunnen volgende bedragen per dag in aanmerking worden genomen :

* 1/7 : 1,00 €
* 2/7 : 1,50 € x 2 = 3,00 €
* 3/7 : 2,00 € x 3 = 6,00 €
* 4/7 : 2,50 € x 4 = 10,00 €
* 5/7 : 3,00 € x 5 = 15,00 €
* 6/7 : 3,50 € x 6 = 21,00 €
* 7/7 : 4,00 € x 7 = 28,00 €“.

Volgens de indicatieve tabel 2012 werd enkel vergoeding toegekend voor de pijn vanaf 4/7, met de volgende richtvergoedingen :

• 4/7: 35 € per dag
• 5/7: 40 €
• 6/7: 46 €
• 7/7: 53 €.

Bijna nooit wordt pretium doloris als blijvende schade aanvaard (en dus enkel als schade TAO).

 

b. Pretium voluptatis, of seksuele schade : de nadelen die rechtstreeks of onrechtstreeks verband houden met de seksuele mogelijkheden. Deze schadepost omvat op zeer ruime wijze alles wat een verminderde functionaliteit van het geslachtsorgaan betreft (inbegrepen een vermindering van de vruchtbaarheid).

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen

– enerzijds de schade betreffende het seksuele genot (bvb. impotentie, vermindering van libido en lustbeleving, en dergelijke)
en
– anderzijds het verlies van (de kansen op) een nageslacht.

Zo omvat de sexuele schade :

1° de vermindering (of het volledige verlies) van de genotservaring tijdens de seksuele daad,

2° de onmogelijkheid om nog seksueel actief te zijn (zodat uiteraard geen seksueel genot meer kan worden ervaren en zodat geen kinderen meer kunnen worden voortgebracht),

3° de verminderde kansen op een huwelijk (of andere vaste relatie), bvb. ingevolge uiterst erge esthetische schade of cerebrale aantasting, en

4° de verminderde kansen of zelfs de onmogelijkheid om nog een kind voort te brengen (m.i.v. meer kansen op een miskraam).

Het gaat hier bijna steeds om een blijvende morele schade (dus vallend niet onder de TAO maar onder de BAO / BI).

De vergoeding voor de pretium voluptatis wordt vaak op 25.000 € of meer vastgelegd (ex aequo et bono).

De indicatieve tafel 2016:

“ Seksuele schade

Deze schade kan, als zeer specifieke schade, afzonderlijk voor vergoeding in aanmerking komen. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds de schade door het verlies of de aantasting van het seksueel leven (bv. impotentie, anorgasmie, aantasting van libido en gevoelloosheid) en anderzijds het verlies van zekerheid op nageslacht, waaronder o.m. steriliteit.
De kosten verbonden aan de noodzaak van bijvoorbeeld een keizersnede of kunstmatige inseminatie kunnen voor vergoeding in aanmerking komen. Zowel de materiële schade (o.m. de aankoop van medicatie, medisch materiaal, medische ingrepen, …) als de uit de noodzakelijke ingrepen voortvloeiende aantasting op psychisch vlak kunnen worden vergoed.

De partner die hierdoor schade lijdt, kan om vergoeding ervan verzoeken“.

c. Genoegenschade, ook geneugteschade of plezierschade genoemd: de vermindering van het levensgenot als gevolg van de verhoogde moeilijkheid (of de onmogelijkheid) om nog deel te nemen aan bepaalde aangename activiteiten, in het bijzonder om nog een bepaalde sport of hobby te beoefenen.

De indicatieve tabel 2016:

“8. Genoegenschade

Deze schade kan afzonderlijk worden vergoed in de uitzonderlijke gevallen waarin het slachtoffer als gevolg van het schadeverwekkend feit een bewezen op doorgedreven wijze uitgeoefende sport of hobby geheel of gedeeltelijk diende stop te zetten.”

Valt o.a. ook onder deze schadepost: het niet kunnen meemaken van een geplande vakantie, bvb. omdat men op weg naar de luchthaven werd aangereden of omdat men een dag voor het vertrek in het hospitaal is beland.

De begroting van de genoegenschade gebeurt meestal ex aequo et bono (dus ruw geschat), maar zij steunt uiteraard op de concrete gegevens. Daar deze gegevens zeer uiteenlopend kunnen zijn – bij voorbeeld het niet meer kunnen voetballen (als vrijetijdsbesteding) tegenover een bijna volledig verlies van alle mogelijkheden om te genieten – zijn ook de toegekende vergoedingen zeer verschillend (bij voorbeeld 500 euro tegenover 25.000 euro).

 

d. Genegenheidschade of schade door weerkaatsing (of bij repercussie of bij weerslag): de morele schade die door de verwanten wordt geleden door het moeten aanzien van het zeer ernstige lijden van een zeer nauw familielid of van de vaste partner.

Zo is het begrijpelijk dat de ouders een uitzonderlijke onrust moeten ondergaan wanneer hun kind in coma verkeert ; ook de toestand waarbij een kind of andere naaste een blijvende, erge (fysieke of psychische) aftakeling ondergaat brengt genegenheidsschade met zich mee.

Deze vergoeding wordt in principe eveneens begroot ex aequo et bono, op basis van de concrete omstandigheden (zoals de ernst van de toestand, de duurtijd ervan, de graad van verwantschap en van genegenheidsband, en dergelijke).

De I.T. 2008: “Schade door weerkaatsing

43. Dit is de schade die de verwanten lijden door het aanzien van het leed en de pijn van het slachtoffer. Het moet gaan om uitzonderlijke pijnen.
Er wordt een vergoeding toegekend wanneer het slachtoffer in levensgevaar of coma verkeert, zodat de toestand uiterst zorgwekkend is. Ook de situatie waarin naastbestaanden verkeren die dagelijks en langdurend geconfronteerd worden met een ernstige blijvende psychische, fysieke of mentale aftakeling van het slachtoffer geeft recht op deze vergoeding.
Deze vergoeding wordt toegekend vanaf het moment dat de familieband niet meer normaal kan worden beleefd.“

e. Esthetische schade

Esthetische schade = de morele schade als gevolg van de ontsieringen van het lichaam, zoals een litteken, huidverkleuring, amputatie van een lidmaat, misvorming, hinkende gang, … ; hierdoor ontstaat een gevoel van minderwaarde en schaamte bij het slachtoffer, dat hiervoor recht heeft op een bijzondere, bijkomende vergoeding.

Opmerking: de medische expert zal in vele gevallen enkel de littekens en de zichtbare vervormingen aan het lichaam als esthetische schade beschouwen (ten onrechte !); ook het manken, het verlies van een been of een arm, en dergelijke zijn een vorm van esthetische schade.

De graad van de ontsiering wordt door de geneesheer-expert vastgelegd aan de hand van de zevendelige schaal van Julin: 1 miniem, 2 zeer licht, 3 licht, 4 middelmatig, 5 ernstig, 6 zeer ernstig, 7 afstotend. De schaal van Julin geeft uiteraard maar een persoonlijke en dus arbitraire schatting van de expert weer; meestal is het aangewezen dat het slachtoffer de ontsieringen visueel laat vaststellen door de rechter, zij het dat vaak foto’s van de esthetische schade kunnen volstaan.

Bij de begroting van de vergoeding voor deze esthetische schade wordt bovendien rekening gehouden

1° met de plaats van de ontsiering – hoe zichtbaarder hoe hoger de vergoeding (litteken in uw gezicht of op uw billen ?) –,

2° met het geslacht van het slachtoffer (een vrouw bekomt een hogere vergoeding dan een man),

3° met de leeftijd, en

4° met het sociale leven, dus de activiteiten, van het slachtoffer (veel onder de mensen of niet?).

De indicatieve tabel 2016:

“De esthetische schade

Deze schade beoogt niet de economische schade die voortvloeit uit een esthetische ontsiering.

De medisch deskundige baseert zich in principe op de gebruikelijke schaal van 1 tot 7 (schaal van Julin) en hij wordt uitgenodigd om de criteria te preciseren waarmee hij rekening heeft gehouden.

De rechter houdt rekening met de concrete elementen van de zaak.

Daarbij kunnen onder meer de plaats van de ontsiering, het geslacht, de leeftijd en de activiteiten van het slachtoffer in aanmerking worden genomen. Met activiteiten worden niet alleen de professionele activiteiten bedoeld, maar ook de sociale en culturele activiteiten waarbij het slachtoffer geconfronteerd wordt met anderen.

De volgende bedragen kunnen worden aanbevolen :

Leeftijd	1/7 miniem	2/7 zeer licht	3/7 licht	4/7 middelmatig	5/7 ernstig	6/7 zeer ernstig	7/7 uitzondelijk
0 – 10 jaar	540	2.150	4.850	8.625	15.000	20.000	30.000 €
11 – 20	520	2.075	4.700	8.300	14.500	19.250	29.000 €
21 – 30	490	2.000	4.400	7.850	13.700	18.250	27.500 €
31 – 40	450	1.800	4.100	7.250	12.600	16.800	25.250 €
41 – 50	400	1.600	3.600	6.500	11.200	14.900	22.250 €
51 – 60	350	1.400	3.100	5.550	9.700	12.900	19.500 €
61 – 70	275	1.100	2.600	4.400	7.750	10.350	15.500 €
71 – 80	200	800	1.750	3.100	5.500	7.300	11.000 €
ouder	115	450	1.050	1.850	3.200	4.250	6.400 €

.”

Bovenstaande richtvergoedingen zijn voor de graden van 1 t.e.m. 4/7 volledig identiek gebleven als deze van de I.T. 2008 en van 2012. Maar voor de hogere graden werd thans wel eveneens een gedetailleerde lijst opgesteld.

Ze maken een verfijning uit tegenover de indicatieve tabellen van vóór 2008, toen nog geen leeftijdsverschil werd gemaakt. Maar ze liggen in meerdere gevallen nog steeds (merkelijk) lager dan wat de rechter toekent. Zeker voor kinderen hebben vele rechters de neiging een hogere vergoeding toe te kennen dan voorgesteld in de indicatieve tabel.

f. Andere bijzondere morele schade

Telkens het verantwoord is een bijkomende vergoeding te bekomen bovenop de gewone vergoeding voor de morele schade kan deze worden gevorderd. Dit is telkens zo als bepaalde morele schade tot stand is gekomen die niet als een normaal onderdeel van de gewone morele schade kan worden beschouwd; dus de vraag: gaat het om een bijzondere morele schade, die meestal niet voorkomt bij soortgelijke blijvende validiteit en die dus bovenop de gewone morele schade komt?

Zo is een dergelijke bijzondere vergoeding gerechtvaardigd
– wanneer de vader vóór zijn ogen zijn zoon heeft zien verongelukken,
– wanneer het slachtoffer als gevolg van het ongeval een P.T.S.S. (posttraumatische stressstoornis) of een ander belangrijk psychisch trauma heeft opgelopen, of
– wanneer de noodzakelijke chirurgische ingreep een bepaald nadelig gevolg (bij voorbeeld een blijvende hese stem of incontinentie) met zich heeft gebracht.

 

9.4 T.A.O. (of T.E.O.) en B.A.O. (of B.E.O.) ((ijdelijke arbeidsongeschiktheid en blijvende arbeidsongeschiktheid)

Een ander onderscheid is deze volgens het tijdsverloop.

9.41 Op een bepaald tijdstip kunnen de letsels als gestabiliseerd worden beschouwd; ze zullen niet meer verder genezen (maar evenmin verergeren) vanaf een bepaalde dag. Deze dag wordt de consolidatiedatum* genoemd.

9.42 De – evolutieve – periode tot aan deze consolidatie is de tijdelijke arbeidsongeschiktheid (T.A.O.*P-Z), ook T.W.O. (tijdelijke werkongeschiktheid) genoemd; soms is er geen economische ongeschiktheid en dan noemt deze periode “tijdelijke invaliditeit” (T.I.*P-Z). De algemene term voor deze periode (dus ongeacht of er economische of arbeidsongeschiktheid bestaat) is tijdelijke ongeschiktheid, T.O. (ingevoerd door de I.T. 2016).

De – levenslange – periode na deze consolidatiedatum is de blijvende invaliditeit (B.I.*A-D); sinds de I.T. 2012 wordt ook de term “Blijvende persoonlijke ongeschiktheid” (B.P.O.) gebruikt. Bestaat tevens een materieel (financieel) verlies ingevolge de B.I. dan spreekt men van blijvende arbeidsongeschiktheid (B.A.O.), sinds de I.T. 2012 ook (maar ten onrechte) “blijvende economische ongeschiktheid” (B.E.O.) genoemd.

Bij de professionele schade TAO wordt in principe enkel (of hoofdzakelijk) geoordeeld op basis van het beroep dat men uitoefende op de dag van het ongeval. Vanaf de consolidatiedatum (dus BAO) worden alle mogelijke beroepen (gelet op de beroepsopleiding, -ervaring, e.d.) in ogenschouw genomen.

9.43 De blijvende invaliditeit slaat op de opgelopen handicap(s), op de verminderde mogelijkheden als mens, louter gezien vanuit medisch (en dus niet-juridisch) oogpunt.

Blijvende arbeidsongeschiktheid (B.A.O.), ook blijvende werkonbekwaamheid (B.W.O.) of “blijvende economische ongeschiktheid” (B.E.O.) genoemd, is een vorm van B.I.; zij is meerbepaald deze blijvende invaliditeit die een materieel (geldelijk) verlies met zich brengt in de vorm van een – al dan niet rechtstreeks – verlies aan inkomsten of aan economische (zijnde geldelijke) waarde.

Wie de activiteiten in zijn beroep of binnen het huishouden enkel nog minder goed of onvolledig kan verrichten lijdt een vermindering van zijn arbeidsgeschiktheid en dus een verlies aan economische waarde.

LET OP: u kan op verschillende gebieden een beoordeling van uw B.I. / B.A.O. meemaken, met telkens een volledig andere beslissing. Zo gebeurt het vaak dat de arbeidsongevallenverzekeraar u een beslissing van genezenverklaring (dus 0 % BAO) stuurt, dat u van de B.A.-verzekeraar de kennisgeving van 4 % B.A.O. ontvangt, en dat u door uw ziekenfonds wordt aanvaard als zijnde meer dan 66 % invalide…; zie ook de uitleg bij Vergoedingen nr. 3, 6c en 6d (Gevallen van vergoedbaarheid van de lichamelijke (en verwante) schade). Steeds een eigen, ervaren raadsgeneesheer raadplegen!

9.44 De verzekeringsexpert, die zoals hierboven onder medische expertise uiteengezet normalerwijze als eerste medische besluiten opstelt, zal meestal enkel maar tot blijvende invaliditeit (B.I.) en dus niet tot B.A.O. besluiten. Vaak wordt dit door de rechtbank geïnterpreteerd in die zin dat er enkel morele (en dus geen materiële) schade overblijft.

Vanzelfsprekend zal u een beduidend hogere vergoeding kunnen vragen indien de tegensprekelijke expertise besluit tot B.A.O. (= B.W.O.), en niet enkel tot blijvende invaliditeit. Let daarop !

9.45 Sinds de indicatieve tabel van oktober 2012 werd als synoniem voor “B.I.” de term “aantasting van de lichamelijke en geestelijke integriteit”, kortweg “A.L.G.I.”, ingevoerd. Waarom blijft een raadsel. In feite wordt zo de de normale term vervangen door zijn definitie.

9.5 Wijzen van vergoeding (of juister : wijzen van begroting van de vergoeding)

9.51 De begrotingswijzen die relevant zijn in het kader van schadevergoeding zijn:

1° de terugbetaling van de werkelijk betaalde prijs (voor de medicamenten, medische onderzoeken,…); deze hoofdsom wordt vermeerderd met intrest;
in sommige gevallen wordt eventueel een aftrek toegepast wegens het toerekenen van een voordeel (bijvoorbeeld wegens de eigen besparingen bij de huur van een vervangingsvoertuig);

2° de forfaitaire vergoeding, waarbij de vergoeding niet effectief wordt uitgerekend maar op een vast bedrag wordt geschat; deze begrotingswijze kan worden onderverdeeld in twee vormen:

a. er wordt een bedrag voor één schadepost, of één globale som voor meerdere schadeposten gezamenlijk, vastgelegd, rekening gehouden met de concreet vastgestelde toestand; zo kan de expert met de schadelijder overeenkomen dat de voertuigschade in haar totaliteit wordt begroot op bvb. 1.000 euro (zonder te bepalen of het al dan niet een totaal verlies betreft, of dergelijke); zie ook hierna 3° begroting ex aequo;

b. een andere vorm van forfaitaire begroting bestaat erin dat de vooraf vastgelegde vergoedingscriteria worden toegepast op dit concrete geval; zo wordt voor de vergoeding ingevolge de B.A.O. zeer vaak een begroting per punt (= per percent van blijvende invaliditeit ) toegepast, volgens de indicatieve tabel; daarbij wordt de vergoeding uitsluitend bepaald door de graad (= het percentage) van B.A.O. of van B.I. en door de leeftijd van het slachtoffer (en dus niet door de andere relevante factoren, zoals gezinssamenstelling, beroep en inkomen, …);

3° begroting van de schade ex aequo et bono, dus “naar billijkheid en goedheid”, d.w.z. op grove wijze forfaitair * geschat; het bestaan van kwestieuze schadepost is afdoende aannemelijk en dus bewezen, maar tezelfdertijd is het onredelijk of zelfs onmogelijk om van de benadeelde te eisen dat hij de exacte omvang van deze schade dient aan te tonen;
typevoorbeeld: de kledijschade als gevolg van een ongeval wordt bijna steeds ex aequo et bono geraamd (volgens de indicatieve tabel meerbepaald op 375 euro); ook morele-schadeposten worden ex aequo et bono geraamd (zie hoger onder nr. 9.33); bvb. : wegens de lichte letsels die de wandelaar heeft opgelopen doordat hij werd omvergelopen wordt hem voor alle morele en materiële schade gemengd een vergoeding toegekend die ex aequo et bono wordt begroot op 50 euro.

4° de kapitalisatieberekening : zie hierna nr. 9.53;

5° de periodieke (geïndexeerde) rente : zie hierna nr. 9.7.

9.52 De keuze tussen deze onderscheiden begrotingswijzen wordt vooral bepaald door de vaststelling dat men al dan niet voldoende cijfergegevens bezit om een berekening uit te voeren.

Vaak heeft men trouwens te maken met een tussenvorm van vergoedingswijze: het toekomstig loon dat de scholier, die door het ongeval niet meer kan werken, zou hebben verdiend kan uiteraard slechts bij benadering worden geschat, maar andere berekeningsfactoren (zoals de RSZ-bijdragen, de duurtijd tot aan de pensioenleeftijd, e.d.) kunnen precies of toch preciezer worden bepaald.

Essentieel is dat een rechter zo rechtvaardig en doordacht mogelijk een schadepost, bvb. de toekomstige huishoudelijke schade, begroot; dan hebben de partijen geen reden tot klagen, ongeacht welke manier van begroting werd gebruikt door de rechter.

9.53 Vooral vanaf ongeveer 15 % B.A.O. (blijvende arbeidsongeschiktheid) staat men vaak de vergoeding toe bij wijze van kapitalisatieberekening *E-O. Hierbij worden de verdere toekomstige professionele schade en andere blijvende schade berekend uitgaande van de actuele schadevergoeding per dag, maar rekening gehouden met het voordeel van de vervroegde uitbetaling.

De actuele indicatieve tabel van 2016:

“3.1.2 Kapitalisatie

Een tweede methode van vergoeding van de toekomstige schade, is deze door kapitalisatie. Het is de omzetting in een kapitaal van alle jaarlijkse, maandelijkse of dagelijkse bedragen over de periode waarover de vergoeding na de rechterlijke uitspraak verschuldigd is.

De te hanteren kapitalisatiecoëfficiënt wordt bepaald in functie van de gegevens op het ogenblik van de uitspraak of de minnelijke regeling, niet van de consolidatiedatum of een andere voorgaande datum.

Rekening houdend met de actuele rendementen van financiële beleggingen, verricht door “een goede huisvader”, en gelet op de adviezen van de actuarissen die werden geraadpleegd, stellen de auteurs van de Indicatieve Tabel voor om een gemiddelde rentevoet van 1 % in aanmerking te nemen. Deze is vatbaar voor aanpassing, in meer of in min, rekening houdend met de concrete omstandigheden”.

De levensduur stijgt de laatste decennia pijlsnel: sinds de berekeningen van de levensverwachting bij de geboorte vanaf eind 19° eeuw tot heden blijkt deze levensverwachting elk decennium met meer dan 2 jaar te stijgen (dus 10 jaar geleden stierf men meer dan 2 jaar vroeger dan nu, 20 jaar geleden meer dan 4 jaar vroeger enz.). Kapitalisatieberekening met hantering van verouderde sterftetafels resulteert voor levenslange schade (zoals huishoudelijke en morele schade) dus tot een te lage schadevergoeding.

Bovendien kan worden betwist welke kapitalisatierentevoet moet worden gebruikt. De I.T. oktober 2008 stelde 2 % voorop; voordien was 3 % voorzien in de I.T. (wat een merkelijk lagere vergoeding oplevert dan 2 %). De I.T. 2012 en 2016 stellen een kapitalisatierentevoet voor van 1 %, wat leidt tot een merkelijk hogere vergoeding (zie hierna).

 

Uit haar aard kan kapitalisatie enkel gebeuren voor toekomstige verliezen (of andere nadelen), die dus nog moeten ontstaan op de dag van de kapitalisatieberekening. Hier wordt de splitsingsmethode toegepast, waarbij via de vastlegging van een scharnierdatum de blijvende schade wordt opgesplitst tussen deze in het verleden en deze in de toekomst. In de praktijk is de scharnierdatum deze van het (toekomstige) vonnis of deze van de dading*A-D.

Bij kapitalisatie moet dus eerst een scharnierdatum worden bepaald, zijnde de datum waarop de dading of het vonnis normalerwijze zal tussenkomen. Vervolgens moet een opsplitsing worden gemaakt tussen 1° de periode in het verleden, dit is de periode tussen de eerste dag vanaf wanneer kwestieuze schade aanvat (meestal de consolidatiedatum) en de scharnierdatum, en 2° de toekomstige periode, dit is de periode vanaf de scharnierdatum tot de laatste dag van die schade (dus tot de pensioenleeftijd voor het beroepsinkomensverlies of tot de overlijdensdatum voor huishoudelijke en morele schade). De kapitalisatieberekening, bedoeld om het voordeel dat de benadeelde geniet door de vervroegde uitbetaling van de schadevergoeding in te calculeren, gebeurt uit haar aard uitsluitend voor de toekomstige schade.
Voor de toekomstige schade neemt men meerbepaald aan dat de vervroegde betaling (op vandaag) een voordeel oplevert van bvb. 1 % per jaar (vanaf vandaag tot op de laatste dag van deze schade, bvb. tot op de pensioenleeftijd).

Wij stellen de kapitalisatierentevoet van 2 % en zelfs deze van thans 1 % voor de begroting van het inkomensverlies toch in vraag. Het inkomen is gekoppeld aan de index, dus aan de inflatie. De kapitalisatierentevoet van 1 % impliceert dus dat een belegd kapitaal (nl. de schadesom voor het verlies aan toekomstige beroepsinkomsten) netto, na belastingen en na aftrek van de inflatie, gemiddeld 1 % per jaar zou opbrengen…

Enkel de schade in het verleden kan worden vermeerderd met vergoedende intrest, vanaf de gemiddelde datum van deze periode.

Uitleg over de kapitalisatie d.m.v. een voorbeeld. Men berekent eerst welk netto-inkomen u normaal gezien zonder het ongeval zou hebben verdiend – bij voorbeeld 1.500 euro per maand – . Veronderstel 1° dat u op de vermoedelijke datum van het vonnis, zijnde de scharnierdatum, nog 25 jaar (= 300 maanden) verwijderd zal zijn van uw pensioenleeftijd en 2° dat u 50% BAO heeft opgelopen door het ongeval en dat u slechts nog de helft van uw loon, dus 750 euro netto per maand, verdient. Hoe wordt uw toekomstig inkomensverlies dan berekend? Het basisbedrag van uw inkomensverlies (750 €) wordt niet zo maar vermenigvuldigd met het aantal maanden tot aan uw pensioenleeftijd ; dus niet zo maar 750 euro x 300 maanden = 225.000 € schadevergoeding. Omdat u deze schadesom nu onmiddellijk in één keer krijgt, terwijl u uw loon normaal gezien pas maand na maand in de toekomst had ontvangen, wordt de som van 225.000 euro verminderd wegens het voordeel van de vervroegde ontvangst van de som; dit gebeurt door een kapitalisatiecoëfficiënt toe te passen. Bvb.: 750 euro (nettoverlies per maand) x 12 maanden x 17,2557 (kapitalisatiecoëfficiënt voor de duurtijd van 25 jaar) = 155.301,30 euro (of bijna 70.000 € minder dan bij niet-kapitalisatie).

Er worden verschillende kapitalisatietabellen gebruikt. Sommige zijn zeer nadelig voor de schadelijder (bvb. de tafels van Levie of van Jaumain); andere zijn aanvaardbaar (zoals de wiskundige tabellen gecombineerd met de meest recente sterftestatistieken, of de tafels van Jacques Schrijvers). Schryvers gaat uit van de mediaanlevensduur, zijnde van de resterende levensduur die gemiddeld door 50,01 % van eenzelfde groep personen wordt behaald; u hebt dus iets meer dan de helft de kans nog even lang te leven.
Levie meent daarentegen dat het slachtoffer oververgoed zou worden indien zijn beroepsinkomensverlies zou worden becijferd over de volledige resterende lucratieve levensduur, dus over alle verdere jaren tot aan het pensioen; immers, er bestaat een kans dat het slachtoffer vroegtijdig overlijdt en deze kans moet worden ingecalculeerd; volgens ons is dit onjuist:
– in de veronderstelling dat 10 % van soortgelijke personen vroegtijdig, vóór de pensioenleeftijd, zal overlijden, betekent dit dat dit welbepaalde slachtoffer X met 90 % zekerheid en dus volgens de normale verwachtingen niet vroegtijdig zal overlijden; waarom zou hij dan een vermindering van zijn vergoeding met 10 % moeten ondergaan?
– de toepassing van de tafels van Levie voor de kapitalisatieberekening van levenslange schade (zoals huishoudelijke en morele schade) is nog meer onverantwoord: zo houdt men enkel rekening met het risico dat men vroeger sterft dan het gemiddelde, terwijl de kans dat men langer dan het gemiddelde leeft toch even groot is !

De gekapitaliseerde som zal een onvolledige vergoeding uitmaken indien bij de kapitalisatieberekening een te hoge rente, de tabellen van Levie, verouderde tabellen of sterftestatistieken, tabellen met jaarlijkse (i.p.v. maandelijkse) betalingen, of een te laag basisbedrag (nettoloon) worden gebruikt. In veel gepubliceerde vonnissen ziet men dat dergelijke berekeningsfactoren al te nadelig zijn vastgelegd voor de benadeelde (vooral doordat diens advocaat niet de juiste berekeningsfactoren heeft aangewend, terwijl de rechter de vergissingen niet mag rechtzetten); zo kan het verschil in het nadeel van het slachtoffer gemakkelijk meer dan 10 % van de juist berekende vergoeding bedragen!

Dit alles is een zeer technische aangelegenheid, voor gespecialiseerde juristen!

9.54 In de meeste andere gevallen wordt de blijvende schade forfaitair *E-O vergoed (d.w.z. grof geraamd). Zo wordt bij lagere graden van B.I.*A-D (blijvende invaliditeit) de vergoeding ervoor meestal bepaald door de graad van B.I. te vermenigvuldigen met een vast bedrag dat enkel wordt bepaald door de leeftijd van het slachtoffer (zijnde de zogenaamde forfaitairevergoeding per punt).

Bijvoorbeeld: een slachtoffer van minder dan 15 jaar zal voor een lage graad van B.A.O. doorgaans een forfaitaire vergoeding per procentpunt, zijnde per percent van B.A.O., ontvangen.

De I.T., zoals aangepast in maart 2017:

“3.4.4 Tabel van de forfaitaire vergoedingen

De hierna vermelde bedragen geven de vergoeding per graad van ongeschiktheid weer.

Het forfaitaire bedrag dat aan het slachtoffer toekomt, wordt berekend per ongeschiktheid (de persoonlijke, de huishoudelijke en de economische) en dit in functie van de door de deskundige weerhouden percentages voor elk van deze ongeschiktheden.

Ten aanzien van de huishoudelijke ongeschiktheid dient een aanpassing te geschieden rekening houdend met de bijdrage van het slachtoffer in het huishouden. Bij gebreke aan concrete gegevens, wordt de bijdrage gesplitst ten belope van 65 % voor de vrouw en 35 % voor de man.

Deze forfaitaire bedragen kunnen worden vermeerderd of verminderd en dit in functie van de (beperkte of hoge) graden van de ongeschiktheid en de bijzonderheden van de zaak, evenals de aangetoonde, concrete gevolgen in het leven van het slachtoffer.

– tot en met 15 jaar : 1.220,00 €
– 16 jaar : 1.200,00 €
– 17 jaar : 1.185,00 €
– 18 jaar : 1.170,00 €
– 19 jaar : 1.155,00 €
– 20 jaar : 1.140,00 €
– 21 jaar : 1.125,00 €
– 22 jaar : 1.110,00 €
– 23 jaar : 1.095,00 €
– 24 jaar : 1.080,00 €
– 25 jaar : 1.065,00 €
– 26 jaar : 1.050,00 €
– 27 jaar : 1.035,00 €
– 28 jaar : 1.020,00 €
– 29 jaar : 1.005,00 €
– 30 jaar : 995,00 €
– 31 jaar : 980,00 €
– 32 jaar : 965,00 €
– 33 jaar : 945,00 €
– 34 jaar : 930,00 €
– 35 jaar : 915,00 €
– 36 jaar : 900,00 €
– 37 jaar : 885,00 €
– 38 jaar : 870,00 €
– 39 jaar : 855,00 €
– 40 jaar : 840,00 €
– 41 jaar : 825,00 €
– 42 jaar : 810,00 €
– 43 jaar : 795,00 €
– 44 jaar : 780,00 €
– 45 jaar : 765,00 €
– 46 jaar : 750,00 €
– 47 jaar : 735,00 €
– 48 jaar : 720,00 €
– 49 jaar : 705,00 €
– 50 jaar : 790,00 €
– 51 jaar : 675,00 €
– 52 jaar : 660,00 €
– 53 jaar : 645,00 €
– 54 jaar : 630,00 €
– 55 jaar : 615,00 €
– 56 jaar : 600,00 €
– 57 jaar : 585,00 €
– 58 jaar : 570,00 €
– 59 jaar : 555,00 €
– 60 jaar : 540,00 €
– 61 jaar : 525,00 €
– 62 jaar : 510,00 €
– 63 jaar : 495,00 €
– 64 jaar : 480,00 €
– 65 jaar : 465,00 €
– 66 jaar : 450,00 €
– 67 jaar : 435,00 €
– 68 jaar : 420,00 €
– 69 jaar : 405,00 €
– 70 jaar : 390,00 €
– 71 jaar : 375,00 €
– 72 jaar : 360,00 €
– 73 jaar : 345,00 €
– 74 jaar : 330,00 €
– 75 jaar : 315,00 €
– 76 jaar : 300,00 €
– 77 jaar : 285,00 €
– 78 jaar : 270,00 €
– 79 jaar : 255,00 €
– 80 jaar : 240,00 €
– 81 jaar : 225,00 €
– 82 jaar : 210,00 €
– 83 jaar : 195,00 €
– 84 jaar : 180,00 €
– 85 jaar en ouder : 165,00 €

Voorbeeld :
– slachtoffer : man – 20 jaar oud
– persoonlijke ongeschiktheid : 15 %
– huishoudelijke ongeschiktheid : 10 % – aandeel huishouden : 35 %
– economische ongeschiktheid : 6 %
Vergoeding = persoonlijke ongeschiktheid : 15 x 1.140 € =17.100 €
huishoudelijke ongeschiktheid : 10 x 1.140 € x 35 % = 3.990 €
economische ongeschiktheid : 6 x 1.140 € = 6.840 €.”

Hier zijn dus enkel het percentage van B.I. / B.A.O. en de leeftijd determinerend voor de schadevergoeding. De arbitraire grenzen van 6 en 15 % blijvende ongeschiktheid (B.O.), die voorzien waren in de I.T. 2012, zijn gelukkig opgeheven.

Hier wordt de vergoeding bepaald door het percentage (of graad) van B.O. en door de soorten lichamelijke schade die werden weerhouden door de gerechtsdeskundige (of bij de minnelijke medische expertise). Volgens de nieuwe indicatieve tabel worden de drie volgende soorten blijvende lichamelijke schade onderscheiden :

a. de blijvende persoonlijke ongeschiktheid (B.P.O.), zijnde de levenslange morele schade (pijn, bewegingsbeperkingen, ongemakken, …) ; deze komt in feite steeds voor indien er enige blijvende lichamelijke schade wordt aangenomen ;
b. de blijvende huishoudelijke ongeschiktheid (B.H.O.), of juister de blijvende huishoudelijke schade, dus de verminderde mogelijkheid om de huishoudelijke activiteiten te verrichten ;
c. de blijvende professionele of economische ongeschiktheid (B.E.O.), zijnde het blijvend verlies aan economische waarde binnen de openstaande mogelijkheden tot beroepsuitoefening, al dan niet gepaard gaand met beroepsinkomstenverlies.

Ingeval enkel blijvende morele schade (B.P.O.) of enkel B.I. werd weerhouden in de medische besluiten, dus zonder B.E.O. noch B.H.O. of zonder B.A.O., dan zal u slechts 1 keer bovenstaande forfaitaire vergoeding per punt ontvangen. Maar indien wel B.O. of B.A.O. wordt weerhouden, dan zal u drie keer bovenstaande vergoeding per punt bekomen.

Een voorbeeld : de gerechtsdeskundige besluit dat de graad van B.P.O. (of van B.I.) voor het whiplash-slachtoffer wordt vastgelegd op 4 % ; de leeftijd op de consolidatiedatum is 40 jaar. De vergoeding zal worden vastgelegd op:
840 € (zijnde de forfaitaire vergoeding per procentpunt van B.I., volgens bovenstaande tabel, omdat slechts één van de drie soorten lichamelijke schade is weerhouden, nl. de B.P.O.) x 4 (% B.I. of B.P.O.) = 3.360 € (meer intrest vanaf de consolidatiedatum).
Indien bij de medische besluiten daarentegen 4 % blijvende ongeschiktheid (B.O.) of blijvende arbeidsongeschiktheid (B.A.O.) zou zijn weerhouden, en dus niet enkel B.P.O. of B.I., dan zou voor elk van de 3 soorten lichamelijke schade bovenstaande vergoeding per procentpunt worden toegekend. Dan zou de vergoeding dus worden begroot op 840 € x 4 procentpunten x 3 (omdat de 3 soorten lichamelijke schade zijn weerhouden) = 10.080 € (meer intrest vanaf de consolidatie) ; immers, indien B.O. (of B.A.O.) is weerhouden, dan wordt aangenomen dat de drie voormelde soorten van B.O. bestaan.

9.55 Bij bovenstaande onderverdeling van de lichamelijke schade in drie soorten moet nog gewag worden gemaakt van een tussensoort, nl. de meerinspanningen. Het slachtoffer kan nog steeds zijn professionele en huishoudelijke activiteiten volledig uitoefenen, maar moet daarbij – voortdurend of af en toe – verhoogde inspanningen opbrengen.

De I.T. 2012 : “Indien verhoogde inspanningen worden geleverd en deze niet in concreto begrootbaar zijn, kunnen zij worden vergoed middels een bedrag van 20 euro per gepresteerde dag aan 100 % ongeschiktheid vanaf de dag van de herneming van de professionele activiteit. Per analogie moeten de verhoogde inspanningen geleverd door een student op dezelfde wijze worden gewaardeerd”.

Blijkbaar is de indicatieve tabel vergeten dat ook het moeten opbrengen van meerinspanningen bij huishoudelijke bezigheden vergoedbare materiële schade uitmaakt.

 

 

9.6 Erge B.I. zonder B.A.O. (en omgekeerd)

Soms is er erge morele schade hoewel er geen B.A.O. is, dus hoewel men even goed kan werken als vóór het ongeval. Dan wordt daarvoor doorgaans een afzonderlijke vergoeding toegestaan.

Enkele voorbeelden uit de rechtspraktijk:

– de jonge vrouw kan als gevolg van het ongeval geen sexuele genoegens meer ervaren en zij kan geen kinderen meer baren: een bijzondere vergoeding, dus bovenop de vergoeding voor de gewone morele schade (zie hierover hoger onder 9.31 en 9.32), van 25.000 euro voor deze seksuele schade of pretium voluptatis * ( zie ook de woordenlijst, onder P-Z );(zie uitgebreider onder 9.33 bijzondere soorten van morele schade, b.)

– het slachtoffer kan zijn vroegere hobby, nl. wielrennen, niet meer uitoefenen: een vergoeding van 5.000 euro voor deze genoegenschade *E-O ); (zie uitgebreider onder 9.33 bijzondere soorten van morele schade, c.);

– door het barbecue-ongeval werd haar gelaat grotendeels verminkt: een vergoeding voor deze esthetische schade *E-O t.b.v. 25.000 euro; met de bemerking dat ook voor kleine littekens of andere lichte ontsieringen een bijkomende, afzonderlijke vergoeding wordt toegestaan (zie 9.33 bijzondere soorten van morele schade, e.).

 

Omgekeerd kan een lichte blijvende invaliditeit , dus een lichte morele schade, gepaard gaan met belangrijke materiële, dus financiële, gevolgen.

Zo is het mogelijk dat een eerder beperkte B.I. een volledige B.A.O. met zich brengt. Bijvoorbeeld: een topkok die zijn smaakzin verliest zal wellicht een heel ander beroep moeten zoeken (zo dit nog mogelijk is), zodat hier een lichte B.I. erge B.A.O. en dus een erg financieel verlies tot gevolg heeft. Zo ook: een fotomodel met een klein litteken in het gelaat, een pianist die het topje van een pink verliest, een ongeschoolde arbeider die geen kracht meer heeft in zijn rechterpols, een chirurg die af en toe plots duizelig wordt, …

Het is van het grootste belang dat uw raadsgeneesheer en uw advocaat de werkelijke omvang van de morele en van de materiële (= financiële) gevolgen duidelijk maken aan de gerechtsdeskundige en aan de rechtbank. In voorkomend geval zullen zij bepaalde bijkomende onderzoeken aanvragen (bvb. een ergologisch, psychiatrisch, … onderzoek).

In evenredigheid met de werkelijke schade moet u volledige schadevergoeding bekomen; maar wat de werkelijke schade is wordt in feite bepaald door de gerechtsdeskundige!

9.7 Zwaar gehandicapten

9.71 Een uitzonderlijk hoge schadevergoeding kan worden bekomen wanneer het slachtoffer een hoge graad van B.A.O. overhoudt (zijnde meer dan 50%).

Bij werkelijk zware graden van B.A.O. kan een vergoeding bij wijze van geïndexeerde *E-O rente worden bekomen. Dit houdt in dat het slachtoffer voor één of meer schadeposten vanwege de B.A.-verzekeraar een maandelijkse (of soms jaarlijkse) uitkering ontvangt, die doorgaans jaarlijks wordt geïndexeerd. Meestal kan deze uitkering ook worden herzien, om de 3, 4, of 5 jaar (ten einde de maandelijkse uitkering dan, dus bij de herziening, te kunnen aanpassen aan de ondertussen gewijzigde omstandigheden).

De geïndexeerde rente wordt het meest toegekend voor beroepsinkomensverlies, tot aan de pensioenleeftijd (65 jaar). Zij wordt ook toegepast voor de hulp van derden, en soms ook voor de huishoudelijke schade en voor de morele schade; in deze 3 gevallen gaat het om een rente die levenslang wordt uitgekeerd (tot op de dag van het overlijden).

De indicatieve tabel 2008:

“Geïndexeerde rente

21. De geïndexeerde rente is de meest volledige vorm van schadevergoeding wanneer een slachtoffer een permanent periodiek verlies aan inkomen heeft. Deze vorm van vergoeding houdt in dat het slachtoffer in de toekomst en gedurende de volledige periode waarin de vergoedbare nood bestaat een herzienbaar, eventueel geïndexeerd, bedrag ontvangt.”

Bij voorbeeld: aan de patiënte met paraplegie (=verlamming aan de 4 ledematen) wordt, naast enkele forfaitaire schadebedragen (50.000 euro wegens pretium voluptatis, 10.000 euro voor de genoegenschade, en dergelijke meer), een geïndexeerde rente toegekend 1° van 1.200 euro per maand wegens het verlies aan beroepsinkomsten, 2° van 600 euro per maand wegens het verlies aan huishoudelijke waarde, 3° van 2.000 euro per maand wegens de noodzakelijke hulp van derden, en 4° van 750 euro per maand voor de morele schade; hetzij in totaal 4.550 euro per maand.

Zie ook het becijferde voorbeeld onder nr. 10.2.

Dit vergoedingssysteem biedt levenslang de nodige bestaanszekerheid aan het ernstig gehandicapte slachtoffer.

Evenwel wordt de geïndexeerde rente vaak niet toegestaan, omdat zij het levenslang openhouden van het dossier vergt.

 

9.72 Wij herinneren in het kader van de ernstig gehandicapten ook aan enkele specifieke schadeposten, die vooral voor hen van belang zijn:

a. de hulp van derden – zie 9.22 huishoudelijke schade;

b. de bijzondere vormen van morele schade, vooral: genoegenschade en sexuele schade van het slachtoffer en genegenheidsschade van de gezinsleden – zie 9.33 bijzondere soorten van morele schade.

Uiteraard komen bovenstaande en ook alle andere schadeposten, zoals inkomensverlies en huishoudschade, aan bod voor een jongere of volwassene die levenslang erg gehandicapt zal blijven.

9.73 Begrijpelijkerwijze is hier het advies van een ervaren advocaat onmisbaar.

Let op: de rechter mag enkel rekening houden met de argumentatie uiteengezet door uw advocaat; zo ook mag hij, per afzonderlijke schadepost, geen hoger bedrag toekennen dan gevorderd door uw advocaat!

Heel wat advocaten nemen velerlei soorten zaken aan. Heeft u ongeluk, dan wordt uw zaak van zware lichamelijke schade behartigd door een advocaat die van deze materie te weinig kaas hebben gegeten. Het verschil tussen deze advocaat en een advocaat die wel de nodige kennis en ervaring bezit kan voor u het dubbele van de vergoeding, en dus meerdere honderdduizenden euro, zijn…

 

Contactpersoon van de V.Z.W.: Etienne Verniers (van 10 tot 22 uur) : tel. 09/ 339 17 30 GSM 0473/ 38 00 88 OF E-MAIL ONS :bijstand@verkeersslachtoffers.be ZELFS ANONIEME E-MAILS WORDEN BEANTWOORD ! Thans ontvangen we ongeveer 1 mail met vragen per dag.

.

 

C. PRAKTISCHE ADVIEZEN AAN HET SLACHTOFFER

Hoe kan het slachtoffer zelf vermijden dat het achteraf kampt met bewijsproblemen en dat het een te lage vergoeding moet aanvaarden ?

 

14. Medische verslagen

14.1 Vaak ondervindt u na het ongeval allerlei klachten (hoofdpijn, nekpijn, bewegingsbeperking, krachtverlies, vermindering van het zicht, duizeligheid, concentratiestoornissen, en zo meer). Vraag aan uw behandelende geneesheer (bvb. uw huisarts) een attest van arbeidsongeschiktheid, ook al heeft u bvb. maar hoofd- en nekpijn geleden gedurende enkele dagen.

Dit attest ziet er bijvoorbeeld uit als volgt:

“Mijn patiënt X heeft als gevolg van de letsels aan zijn rechterbeen, veroorzaakt door het verkeersongeval van 17 maart 2010, de volgende graden van arbeidsongeschiktheid ondergaan:

100% T.A.O.* vanaf 17/3/10 tot 16/4/10

75% van 17/4/10 tot 16/5/10

50% 17/5/10 tot 1/6/10

25% van 2/6/10 tot heden, 15/6/10, en later nog verder te bepalen”.

Zijn er geen klachten meer vanaf bvb. 16/6/10, dan zal u aan de hand van voormeld attest vergoeding voor de lichamelijke letsels kunnen vorderen.

Maar blijvende klachten moeten beter worden bewezen.

14.2 Als de klachten na een paar weken blijven aanhouden, dient u zonder verwijl aan uw dokter tevens te vragen om de klachten en letsels schriftelijk vast te leggen in een medisch verslag. Pas op: wees volledig! (zie ook verder nr 17)

Ter verduidelijking een voorbeeld. Mevrouw A werd achteraan aangereden op 1 april 2010. Reeds op 18 april laat zij door haar huisarts de volgende verklaring opstellen: “Mijn patiënte A heeft mij medegedeeld dat zij als gevolg van het ongeval van 1 april 2010 1° nekpijn lijdt, ter hoogte van C3 – C4, 2° hoofdpijn, aan beide slapen, vooral naar de avond toe, en dan stekend, en 3° slapeloosheid, nl. inslaapstoornissen en ‘s nachts wakker schieten, vooral als gevolg van voormelde nekpijn“. Deze medische verklaring is op zichzelf degelijk opgesteld. Maar het duurt een hele tijd vooraleer A begint in te zien dat zij bovendien aandachts- en concentratiestoornissen en rugpijn heeft opgelopen; daarna verlopen nog meerdere weken eer zij zich realiseert dat deze klachten een gevolg van het ongeval van 1 april 2010 moeten zijn; pas op 29 september 2011 (dus anderhalf jaar na na het ongeval) wordt dit voor het eerst door een arts genoteerd. Kan men dan nog afdoende bewijzen dat deze bijkomende klachten werkelijk zijn veroorzaakt door het ongeval ?

Bovendien dient u kort na het ongeval en wellicht nogmaals enkele maanden later specialistische onderzoeken te laten verrichten. De beeldvorming (NMR, scan, RX, …) en de medische verslagen zullen bij de medische expertise goud waard zijn.

Het is logisch dat beeldvorming en medische verslagen daterend van meer dan een jaar na het ongeval meestal geen of zeer weinig bewijswaarde bezitten.

Wie een jaar na het ongeval aan de geneesheer – deskundige enkel mondeling kan uitleggen dat hij heeft geklaagd over bepaalde pijnen of hinder, zonder dat deze door een arts werden onderzocht, zal mogelijks nooit meer kunnen bewijzen dat deze schade veroorzaakt werd door het ongeval.

14.3 Het is ten stelligste àf te raden de originele bewijsstukken uit handen te geven. Maak om die reden enkel fotokopies van de medische verslagen en van andere bewijsstukken over, en vraag de RX-foto’s onmiddellijk terug. Op het ogenblik dat deze stukken opnieuw dienen te worden voorgelegd blijken zij immers al te vaak verdwenen te zijn…

15. Uw kosten bewijzen – U kan slechts vergoeding bekomen inzover de kosten en de andere schade worden bewezen. Verzamel dus van in het begin alle nuttige bewijsstukken. Excuses zoals “ik was te ziek om de bewijsstukken betreffende de medische uitgaven bij te houden” worden door de Rechter niet aanvaard. Ook de stoffelijke schade die u bij het ongeval zelf heeft opgelopen moet u zo goed mogelijk bewijzen; wij herinneren hier aan de mogelijke bewijzen betreffende een zaak, bvb. een bril, die door de aanrijding werd beschadigd (zie Tips na een ongeval, onder nr. 1.2).

16. Eigen raadsgeneesheer – Het is van het grootste belang dat u een degelijke raadsgeneesheer contacteert van zodra u de medische besluiten* vanwege de raadsgeneesheer van de verzekeringsmaatschappij heeft vernomen. Deze besluiten zijn uiteraard opgemaakt door een arts die dag in dag uit werkt voor de verzekeringsmaatschappij die de vergoeding van uw lichamelijke schade moet betalen! Enkel uw eigen raadsgeneesheer kan op onpartijdige wijze nazien of deze besluiten al dan niet aanvaardbaar zijn (zie ook hoger nr. 3). Hij kan uw “advocaat op medisch vlak” worden genoemd.

Uw rechtsbijstandsverzekeraar dient de kosten van verdediging, en dus ook de kosten van bijstand door uw raadsgeneesheer, te betalen. Maar vraag haar op voorhand de toelating voor deze bijstand. Zij kan immers een goede reden hebben om deze bijstand (voorlopig) te weigeren.

Vanzelfsprekend is het in feite aangeraden om reeds een raadsgeneesheer te raadplegen van zodra blijvende letsels mogen worden gevreesd, dus reeds kort na het ongeval. Want enkel uw eigen raadsgeneesheer

– kan u laten weten welke bijkomende onderzoeken moeten gebeuren en wanneer (sommige moeten bvb. 3 maand na het ongeval doorgaan)

– kan u de nodige uitleg geven aangaande de medische verslagen, de bevindingen van de raadsarts van tegenpartij, e.d.

Kunnen uzelf en uw raadsgeneesheer akkoord gaan met het verslag van de raadsgeneesheer van tegenpartij, dan kan uw advocaat op basis van dit medisch verslag een (ontwerp van) schadebegroting opstellen. Maar in vele gevallen zal uw raadsgeneesheer beslissen dat de medische besluiten van de tegenpartij niet kunnen worden aanvaard en dat eentegensprekelijke medische expertise moet doorgaan.

 

17. Hoe de medische expertise voorbereiden ?

17.1 Het slachtoffer dat wordt uitgenodigd voor een eerste zitting van een eenzijdige medische expertise zou in feite het best voordien een eigen raadsgeneesheer inschakelen. Maar vaak zal het daarvoor van de rechtsbijstandsverzekeraar pas de toelating bekomen nadat de eenzijdige expertise van de raadsgeneesheer van de verzekeringsmaatschappij – tegenpartij voltooid is (zie hoger onder nr. 3 t.e.m. 5.2).

Het slachtoffer moet zich verwachten aan allerlei vragen, eerst vanwege de raadsgeneesheer van de verzekeringsmaatschappij (de B.A.-verzekeraar of de arbeidsongevallenverzekeraar), en daarna vanwege de twee raadsgeneesheren aangesteld in het kader van de M.M.E.*E-O ofwel vanwege de gerechtsdeskundige-geneesheer.

Als men niet vlot kan antwoorden op de vragen worden de antwoorden soms als ongeloofwaardig geacht, en minstens zal het risico ontstaan dat de expert geïrriteerd geraakt. En dit terwijl de vragen toch niet steeds zo eenvoudig zijn…

17.2 Zo zal de geneesheer – deskundige op de eerste expertisebijeenkomst meestal de volgende vragen stellen :

a. hoe is het ongeval gebeurd ? ;
b. welke letsels heeft u precies opgelopen bij het ongeval ? ;
c. hoe zijn deze letsels behandeld en door wie, en welke medicatie of dergelijke werden voorgeschreven ? ;
d. welke schoolopleiding heeft u genoten, en in welke jaren ? ;
e. wat is uw beroepservaring tot op heden, met opgave van de identiteit van uw vroegere werkgevers, de duurtijd van elke arbeidsbetrekking, en zo meer ? ;
f. gedurende welke dagen heeft u precies niet kunnen werken, na het ongeval ? ;
g. wat is de gezinssamenstelling, met opgave van de geboortedata van uw kinderen ? ;
h. welke ongevallen met letsels heeft u vroeger al meegemaakt ?; heeft u nog andere handicaps of gezondheidsproblemen ?;
i. en dergelijke meer.

Zorg ervoor dat u op bovenstaande vragen toch in belangrijke mate onmiddellijk kan antwoorden en dat u bovendien de belangrijkste gegevens kan bewijzen aan de hand van bewijsstukken (zoals medische attesten en verslagen, voorschriften voor medicatie, een overzicht vanwege uw ziekenfonds aangaande uw genoten mutualiteitsuitkeringen, uw ontslagbrief, en zo meer).

17.3 Zowel op de eerste als op de tweede bijeenkomst van de (minnelijke of gerechtelijke) medische expertise zullen aan u allerlei vragen worden gesteld over Uw klachten.

Het is dan ook van het grootste belang dat u voorafgaandelijk goed nagaat welke klachten u lijdt, en dat u deze volledig en duidelijk kan uiteenzetten.
U kunt daarbij voorbeelden aanwenden, zoals: “Nu moet ik na een half uur strijken minstens 10 minuten rusten, terwijl ik vroeger wel 4 uur na elkaar kon blijven strijken” – ” Voor het ongeval kon ik gemakkelijk aan elke hand een volle emmer water dragen, maar nu kan ik nog maar met moeite een halfvolle emmer dragen” – “Als ik nu een uur achter de computer zit …” – e.d.

Als er heel wat klachten zijn, kan het nuttig zijn dat u deze opsomt in een bepaalde volgorde. Bijvoorbeeld te beginnen vanaf de kruin van het hoofd, en aldus te dalen naar beneden ; bvb. 1° de hoofdpijn, de concentratiestoornissen en de vergeetachtigheid, 2° de vermindering van het zicht, 3° de oorsuizingen, 4° de nekpijnen, 5° de schouderpijnen, 6° …

Hierbij dient u de klachten voldoende nauwkeurig te omschrijven (bvb. niet alleen “soms hoofdpijn” of “af en toe nekpijn” opgeven, maar tevens beschrijven hoeveel keer per week en onder welke omstandigheden deze pijn optreedt, waar deze pijn en de eventuele uitstralingen ervan precies worden gevoeld, hoe de aard van de pijn is – zoals stekend, klemmend, licht, …-, e.d.m.). Het is aangeraden de klachten volledig en duidelijk kenbaar te maken, maar zonder te overdrijven ; wanneer overdrijving wordt vastgesteld of zelfs maar wordt vermoed, valt de expertise doorgaans negatief uit.

17.4 Op de tweede expertisezitting zal doorgaans eens te meer aan u worden gevraagd om uw klachten te beschrijven. Zorg er uiteraard voor dat u dan goed weet welke verbeteringen of verergeringen zijn opgetreden sinds de eerste zitting. Besef dat de deskundige zal nazien in welke mate u andere of tegenstrijdige antwoorden geeft ten opzichte van uw antwoorden op de eerste bijeenkomst; tevens zal hij nazien inhoever de klachten stroken met de medische bevindingen en andere gegevens.

17.5 Meestal zullen bepaalde bijkomende onderzoeken nodig zijn. Vraag vóór de eerste (minnelijke of gerechtelijke) expertisebijeenkomst aan uw eigen raadsgeneesheer welke bijkomende onderzoeken nuttig zijn en welke specialist het best zo een onderzoek kan uitvoeren.

Voor de juridische teksten danken we hartelijk advocaat Pascal Mortier uit Gent (09/ 224.14.14).

 

Contactpersoon van de V.Z.W.:

Etienne Verniers (van 10 tot 22 uur) :

tel. 09/ 339 17 30

GSM 0473/ 38 00 88

OF

E-MAIL ONS : bijstand@verkeersslachtoffers.be

ZELFS ANONIEME E-MAILS WORDEN BEANTWOORD !

Thans ontvangen we ongeveer 1 mail met vragen per dag.