9.31 Definitie

De morele schade (in de volksmond soms nog “pijnen en smarten” genoemd) is alle andere nadelige gevolgen dan de materiële schade. Het gaat dus om nadelen die daadwerkelijk worden ervaren door het slachtoffer maar die geen betrekking hebben op zijn financiële toestand (zijnde op zijn vermogen, zijn patrimonium).

Sinds de indicatieve tabel van oktober 2012 werd als synoniem voor “morele schade” de term “persoonlijke ongeschiktheid” ingevoerd, hoewel we het nut van de invoering van deze eigenaardige term niet begrijpen.

De I.T.  (2020) wijdt heel wat aandacht aan dit begrip:

“1. Principes

De Indicatieve Tabel onderscheidt in hoofde van het slachtoffer drie levenssferen : het persoonlijke (extrapatrimoniale) leven, de huishoudelijke activiteiten en het professionele leven. Elke aantasting van één van deze levenssferen uit zich in een persoonlijke en/of huishoudelijke en/of economische ongeschiktheid.

De persoonlijke ongeschiktheid heeft betrekking op de niet-economisch waardeerbare gevolgen van de aantasting van de fysieke en psychische integriteit van het slachtoffer in het dagelijks leven, met uitzondering van de huishoudelijke activiteiten.

Aldus omvat zij, onder meer :

– de beperkingen, ongemakken en de aantasting van de gedragingen en/of ervaringen en/of handelingen in het dagelijks leven te wijten aan het letsel ;
– de pijnen die gebruikelijk gepaard gaan met dit letsel ;
– de beperkingen en courante ongemakken veroorzaakt door het letsel ;
– de frustraties en angsten waartoe dit alles leidt ;
– de invloed op de persoonlijke activiteiten zoals vrijetijdsbesteding, sportbeoefening en hobby’s en op de sociale, vriendschappelijke en familiale relaties.

De deskundige bepaalt een percentage van de persoonlijke ongeschiktheid dat betrekking heeft op de schade die gelijkaardig is voor alle personen aangetast door de in het betreffende geval in aanmerking genomen letsels.

De deskundige kan dit percentage aanpassen in functie van de specifieke situatie van het slachtoffer. In zulk geval geeft hij toelichting bij zijn standpunt.

Indien de deskundige vaststelt dat bepaalde gevolgen van de letsels, omwille van hun specifiek kenmerk, niet kunnen worden ondergebracht in de persoonlijke ongeschiktheid (tijdelijk of blijvend), maakt hij hiervan melding onder de rubriek “bijzondere schade” (pijnen, esthetische schade, seksuele schade of genoegenschade).“

9.32 De gewone morele schade T.O.

Deze omvat de psychische trauma ‘s, lichamelijke pijnen, ongemakken, en andere nadelen die voortvloeien uit het ongeval. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen:

a. de wijzigende morele schade die bestaat tijdens de periode van tijdelijke ongeschiktheid (T.O.), zijnde in de periode tot aan de consolidatiedatum, en die wordt aangeduid als de tijdelijke persoonlijke ongeschiktheid (T.P.O.),
en
b. de morele schade die bestaat vanaf de consolidatiedatum en die vanaf dan in principe ongewijzigd levenslang blijft bestaan, zijnde de blijvende persoonlijke ongeschiktheid (B.P.O.).

Opmerkingen:
– inzover het gaat om buitengewone blijvende morele schade: zie nr 9.33
– in de mate dat deze morele nadelen ook een financiële weerslag hebben gaat het tevens om materiële schade (zie verder nr. 9.6).

De algemeen gebruikelijke morele-schadevergoeding tijdens de T.O. beloopt sinds de Indicatieve Tabel van 9 maart 2017 28 € (i.p.v. voorheen 25 €) per dag, in verhouding tot de graden van T.A.O. Dit basisbedrag wordt zo goed als nooit  betwist, noch door de verzekeraar noch door het slachtoffer. Deze basisvergoeding wordt meestal verhoogd met 6 € per dag van hospitalisatie, die immers uiteraard heel wat bijkomende ongemakken en hinder met zich brengt.

De I.T. 2020:

“2.3 Morele schade

De tijdelijke persoonlijke ongeschiktheid kan worden vergoed door een bedrag van 34 € per gewone dag hospitalisatie of per dag revalidatie in een gespecialiseerd centrum en, in geen van deze gevallen,  door een bedrag van 28 € per dag tijdelijke ongeschiktheid aan 100 % en vervolgens pro rata“.

Soms wordt voor de T.P.O. “pretium doloris” bovenop de gewone morele schade aangenomen: zie hieronder nr. 9.33, a.

9.33 Bijzondere morele schade

Het is logisch en billijk dat een bijkomende vergoeding wordt toegekend wanneer het slachtoffer bovenop de blijvende gewone morele schade een bijzondere morele schade ondervindt, die andere slachtoffers niet lijden. Deze bijzondere vormen van morele schade worden meestal ex aequo et bono geschat (zie over deze begrotingswijze verder nr. 9.51, 3°).

Hier volgen de belangrijkste soorten van bijzondere morele schade (dewelke dus supplementair wordt vergoed).

a. Pretium doloris.

Soms wordt voor de T.A.O. een bijkomende vergoeding voor “pretium doloris” aangenomen (letterlijk vertaald “de prijs voor de pijn”). Dit is de bijzondere morele schade wegens uitzonderlijke fysieke pijnen (bvb. bij ernstige brandwonden). De ernst van deze pijnen wordt meestal uitgedrukt door middel van de zevendelige schaal (zoals voor de esthetische schade – zie wat verder); daarbij betekent 1/7 (1 op 7) een minieme graad van bijzondere pijn en 7/7 onhoudbare pijnen. In de indicatieve tabel is een bijkomende vergoeding voor “quantum doloris” (“de hoeveelheid van pijn”) voorzien, als volgt.

De I.T. 2020:

“Indien de pijnen afzonderlijk worden vergoed, kunnen volgende bedragen per dag in aanmerking worden genomen :

* 1/7 : 1,00 €
* 2/7 : 1,50 € x 2 = 3,00 €
* 3/7 : 2,00 € x 3 = 6,00 €
* 4/7 : 2,50 € x 4 = 10,00 €
* 5/7 : 3,00 € x 5 = 15,00 €
* 6/7 : 3,50 € x 6 = 21,00 €
* 7/7 : 4,00 € x 7 = 28,00 €”.

Bijna nooit wordt pretium doloris als blijvende schade aanvaard (en dus enkel als schade T.O.).

b. Pretium voluptatis, of seksuele schade : de nadelen die rechtstreeks of onrechtstreeks verband houden met de seksuele mogelijkheden. Deze schadepost omvat op zeer ruime wijze alles wat een verminderde functionaliteit van het geslachtsorgaan betreft (inbegrepen een vermindering van de vruchtbaarheid).

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen

– enerzijds de schade betreffende het seksuele genot (bvb. impotentie, vermindering van libido en lustbeleving, en dergelijke)
en
– anderzijds het verlies van (de kansen op) een nageslacht.

Zo omvat de sexuele schade :

1° de vermindering (of het volledige verlies) van de genotservaring tijdens de seksuele daad,

2° de onmogelijkheid om nog seksueel actief te zijn (zodat uiteraard geen seksueel genot meer kan worden ervaren en zodat geen kinderen meer kunnen worden voortgebracht),

3° de verminderde kansen op een huwelijk (of andere vaste relatie), bvb. ingevolge uiterst erge esthetische schade of cerebrale aantasting, en

4° de verminderde kansen of zelfs de onmogelijkheid om nog een kind voort te brengen (m.i.v. meer kansen op een miskraam).

Het gaat hier bijna steeds om een blijvende morele schade (dus vallend niet onder de TO maar onder de BO / BI).

De vergoeding voor zeer zware pretium voluptatis wordt vaak op 25.000 € of meer vastgelegd (ex aequo et bono).

De indicatieve tafel 2020:

” Seksuele schade

Deze schade kan, als zeer specifieke schade, afzonderlijk voor vergoeding in aanmerking komen. Er kan een onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds de schade door het verlies of de aantasting van het seksueel leven (bv. impotentie, anorgasmie, aantasting van libido en gevoelloosheid) en anderzijds het verlies van zekerheid op nageslacht, waaronder o.m. steriliteit.
De kosten verbonden aan de noodzaak van bijvoorbeeld een keizersnede of kunstmatige inseminatie kunnen voor vergoeding in aanmerking komen. Zowel de materiële schade (o.m. de aankoop van medicatie, medisch materiaal, medische ingrepen, …) als de uit de noodzakelijke ingrepen voortvloeiende aantasting op psychisch vlak kunnen worden vergoed.

De partner die hierdoor schade lijdt, kan om vergoeding ervan verzoeken“.

c. Genoegenschade, ook geneugteschade of plezierschade genoemd: de vermindering van het levensgenot als gevolg van de verhoogde moeilijkheid (of de onmogelijkheid) om nog deel te nemen aan bepaalde aangename activiteiten, in het bijzonder om nog een bepaalde sport of hobby te beoefenen.

De indicatieve tabel 2020:

“8. Genoegenschade

Deze schade kan afzonderlijk worden vergoed in de uitzonderlijke gevallen waarin het slachtoffer als gevolg van het schadeverwekkend feit een bewezen op doorgedreven wijze uitgeoefende sport of hobby geheel of gedeeltelijk diende stop te zetten.”

Valt o.a. ook onder deze schadepost: het niet kunnen meemaken van een geplande vakantie, bvb. omdat men op weg naar de luchthaven werd aangereden of omdat men een dag voor het vertrek in het hospitaal is beland.

De begroting van de genoegenschade gebeurt meestal ex aequo et bono (dus ruw geschat), maar zij steunt uiteraard op de concrete gegevens. Deze gegevens kunnen zeer uiteenlopend zijn; bij voorbeeld het niet meer kunnen voetballen (als vrijetijdsbesteding) tegenover een bijna volledig verlies van alle mogelijkheden om te genieten. Derhalve zijn ook de toegekende vergoedingen zeer verschillend (bij voorbeeld 500 euro tegenover 25.000 euro).

d. Genegenheidschade of schade door weerkaatsing (of bij repercussie of bij weerslag): de morele schade die door de verwanten wordt geleden door het moeten aanzien van het zeer ernstige lijden van een zeer nauw familielid of van de vaste partner.

Zo is het begrijpelijk dat de ouders een uitzonderlijke onrust moeten ondergaan wanneer hun kind in coma verkeert. Ook de toestand waarbij een kind of andere naaste een blijvende, erge (fysieke of psychische) aftakeling ondergaat brengt genegenheidsschade met zich mee.

Deze vergoeding wordt in principe eveneens begroot ex aequo et bono, op basis van de concrete omstandigheden (zoals de ernst van de toestand, de duurtijd ervan, de graad van verwantschap en van genegenheidsband, en dergelijke). In feite ligt de juiste graadmeter voor de vergoeding bij de omvang en de ernst van het leed dat de naaste ondervindt.

De I.T. 2008: “Schade door weerkaatsing

43. Dit is de schade die de verwanten lijden door het aanzien van het leed en de pijn van het slachtoffer. Het moet gaan om uitzonderlijke pijnen.
Er wordt een vergoeding toegekend wanneer het slachtoffer in levensgevaar of coma verkeert, zodat de toestand uiterst zorgwekkend is. Ook de situatie waarin naastbestaanden verkeren die dagelijks en langdurend geconfronteerd worden met een ernstige blijvende psychische, fysieke of mentale aftakeling van het slachtoffer geeft recht op deze vergoeding.
Deze vergoeding wordt toegekend vanaf het moment dat de familieband niet meer normaal kan worden beleefd.”

De I.T. 2020 stelt onder “3.5 Schade geleden door de naastbestaanden” de voorwaarde dat de naaste morele schade lijdt “door het aanzien van het slachtoffer, waarvan de dagelijkse en langdurige toestand gekenmerkt wordt door een uitzonderlijke psychische, fysieke of mentale aftakeling“.

e. Esthetische schade

Esthetische schade = de morele schade als gevolg van de ontsieringen van het lichaam, zoals een litteken, huidverkleuring, amputatie van een lidmaat, misvorming, hinkende gang, rolstoelgebruik, … ; hierdoor ontstaat een gevoel van minderwaarde en schaamte bij het slachtoffer, dat hiervoor recht heeft op een bijzondere, bijkomende vergoeding.

Opmerking: de medische expert zal in vele gevallen enkel de littekens en de zichtbare vervormingen aan het lichaam als esthetische schade beschouwen (ten onrechte !); ook het manken, het verlies van een been of een arm, en dergelijke zijn een vorm van esthetische schade.

De graad van de ontsiering wordt door de geneesheer-expert vastgelegd aan de hand van de zevendelige schaal van Julin: 1 miniem, 2 zeer licht, 3 licht, 4 middelmatig, 5 ernstig, 6 zeer ernstig, 7 afstotend. De schaal van Julin geeft uiteraard maar een persoonlijke en dus arbitraire schatting van de expert weer. Meestal is het aangewezen dat het slachtoffer de ontsieringen visueel laat vaststellen door de rechter, zij het dat vaak goede foto’s van de esthetische schade kunnen volstaan.

Bij de begroting van de vergoeding voor deze esthetische schade wordt bovendien rekening gehouden

1° met de plaats van de ontsiering – hoe zichtbaarder hoe hoger de vergoeding (litteken in uw gezicht of op uw billen ?) –,

2° met het geslacht van het slachtoffer (een vrouw bekomt een hogere vergoeding dan een man),

3° met de leeftijd, en

4° met het sociale leven, dus de activiteiten, van het slachtoffer (veel onder de mensen of niet?).

De indicatieve tabel 2020:

“De esthetische schade

Deze schade beoogt niet de economische schade die voortvloeit uit een esthetische ontsiering.

De medisch deskundige baseert zich in principe op de gebruikelijke schaal van 1 tot 7 (schaal van Julin) en hij wordt uitgenodigd om de criteria te preciseren waarmee hij rekening heeft gehouden.

De rechter houdt rekening met de concrete elementen van de zaak. Daarbij kunnen onder meer de plaats van de ontsiering, het geslacht, de leeftijd en de activiteiten van het slachtoffer in aanmerking worden genomen. Onder “activiteiten” worden niet alleen de professionele activiteiten beoogd, doch tevens de sociale en culturele activiteiten waarbij het slachtoffer geconfronteerd wordt met anderen.

De volgende bedragen kunnen worden aanbevolen :

Leeftijd	1/7 miniem	2/7 zeer licht	3/7 licht	4/7 middelmatig	5/7 ernstig	6/7 zeer ernstig	7/7 uitzondelijk
0 – 10 jaar	540	2.150	4.850	8.625	15.000	20.000	30.000 €
11 – 20	520	2.075	4.700	8.300	14.500	19.250	29.000 €
21 – 30	490	2.000	4.400	7.850	13.700	18.250	27.500 €
31 – 40	450	1.800	4.100	7.250	12.600	16.800	25.250 €
41 – 50	400	1.600	3.600	6.500	11.200	14.900	22.250 €
51 – 60	350	1.400	3.100	5.550	9.700	12.900	19.500 €
61 – 70	275	1.100	2.600	4.400	7.750	10.350	15.500 €
71 – 80	200	800	1.750	3.100	5.500	7.300	11.000 €
ouder	115	450	1.050	1.850	3.200	4.250	6.400 €

Bovenstaande richtvergoedingen zijn voor de graden van 1 t.e.m. 4/7 volledig identiek gebleven als deze van de I.T. 2008, van 2012 en van 2016.

Ze maken een verfijning uit tegenover de indicatieve tabellen van vóór 2008, toen nog geen leeftijdsverschil werd gemaakt. Maar ze liggen in meerdere gevallen nog steeds (merkelijk) lager dan wat de rechter toekent. Zeker voor kinderen hebben vele rechters de neiging een hogere vergoeding toe te kennen dan voorgesteld in de indicatieve tabel. Zeg nu zelf: een meisje van 10 jaar ontvangt voor een ontsiering van 5/7 slechts 15.000 euro, zijnde maar het dubbele als voor een vrouw van 70 jaar (7.750 euro).

f. Andere bijzondere morele schade

Telkens het verantwoord is een bijkomende vergoeding te bekomen bovenop de gewone vergoeding voor de morele schade kan deze worden gevorderd. Dit is telkens zo als bepaalde morele schade tot stand is gekomen die niet als een normaal onderdeel van de gewone morele schade kan worden beschouwd; dus de vraag: gaat het om een bijzondere morele schade, die meestal niet voorkomt bij soortgelijke blijvende validiteit en die dus bovenop de gewone morele schade komt?

Zo is een dergelijke bijzondere vergoeding gerechtvaardigd
– wanneer de vader vóór zijn ogen zijn zoon heeft zien verongelukken,
– wanneer het slachtoffer als gevolg van het ongeval een P.T.S.S. (posttraumatische stressstoornis) of een ander belangrijk psychisch trauma heeft opgelopen, of
– wanneer de noodzakelijke chirurgische ingreep een bepaald nadelig gevolg (bij voorbeeld een blijvende hese stem of incontinentie) met zich heeft gebracht.